Авлига, албан ту­шаа­лын хэрэгтнүүд хоног хожиж хэргээ сунж­руулсаар хөөн хэлэлцэх хугацаагаар хаагддаг нь нийгэмд хүчтэй шүүмжлэл өрнүүлдэг. Олны эрх ашиг зөрчиж, улс орныг хохироосон ч хуулийн цоорхойгоор ял завшдаг байдалд иргэд эгдүүцдэг. Иймэрхүү жишгээр “явсан” байх магадлалтай томоохон хэргүүд ч бий.Тухайлбал, “Эрдэнэт” үйлдвэрийг барьцаанд тавьж, Африкийн Стан­дарт банкнаас 170 сая ам.долларын зээл авсан Ш.Батхүүгийн хэрэг 6-7 жил хуулийн байгууллагаар шалгагдаад оны өмнөхөн хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусч хаагдсан. Мөн албан тушаалаа урвуулсан гэх 17 тэрбумын хэрэгт орооцолдсон ЗГХЭГ-ын дэд дарга асан Г.Дэнзэн, гишүүн асан Б.Гарамгайбаатар, сайд асан Н.Батбаяр нар ч мөн хуулийн цоорхойгоор ца­гаа­дав. Тэгвэл энэ мэтээр хөөн хэлэлцэх хугацаагаар хэрэгсэхгүй болсон авлига, албан тушаалын хэргүүдийг сэргээх хуулийг парламент баталлаа. Шинэчлэн батлагдсан Эрүүгийн хууль хэрэгжиж эхэлснээс хойш буюу 2017 оны долдугаар сарын 1-нээс хойшх хугацаанд хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан үндэслэлээр мөрдөн байцаалтын шатанд 2018 онд дөрөв, 2019 онд есөн хэргийг хэрэгсэхгүй болгожээ.

Мөн өнгөрсөн оны аравдугаар сарын 22-ны өдрийн байдлаар хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан гэх үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болсон хэргийн улмаас  2.5 тэрбум төгрөгийн хохирол учирсан тоо баримт байна. 

Эрүүгийн хуулийг батлах үеэр хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан шалтгаанаар хаагдсан 13 хэрэг байгааг прокуророос мэдээлсэн. Харин хуульчдын зүгээс хөөн хэлэлцэх хугацаагаар эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг зогсоосон, прокурорын тогтоолоор хэрэгсэхгүй болсон 400 орчим хэрэг байгаа гэсэн мэдээллийг өгч байгаа юм. Парламентаас өнгөр­сөн долоо хоногт гаргасан хөөн хэлэлцэх хугацааг буцааж тоолохоор болсон нь олон нийтэд  таалагдаж байна. Гэтэл цаасан дээрх хууль хөрсөнд буухдаа олон маргаан дагуулж буйг хуульчид хэллээ.

УИХ өмнөх алдаагаа засахын тулд хуулийн үндсэн зарчмыг эвдэж байгаа нь илүү ноцтой гэх хүмүүс ч байгаа бол хөөн хэлэлцэх хугацааг сэргээхдээ 2017 онд Эрүүгийн хуулиас алга болгосон албаны нөлөөг хууль бусаар ашиглах гэдэг гэмт хэргийг нэмэх ёстой гэсэн байр суурийг ч илэрхийлж байна. Хэрэв Эрүүгийн хуулийн энэ заалтыг сэргээж хөөн хэлэлцэх хугацааг буцаавал төрийн өндөр албан тушаалтнуудын албаны нөлөөгөө ашигласан ЖДҮ гэх үйлдэл гэмт хэрэгт тооцогдож хариуцлага нэхэх боломжтой болох юм.

-Эрүүгийн хуульд өөрчлөлт оруулахдаа хүндрүүлсэн буюу шинээр гэмт хэрэгт тооцсон, шүүгдэж байгаа хүнд ашиггүй зүйлүүдийг буцаан хэрэглэхгүй. Харин хөнгөрүүлсэн буюу эрх зүйн байдлыг дээрдүүлж байгаа бол буцаан хэрэглэж болно гэсэн суурь зарчим бий. Үүнтэй зөрчилдөж байна. Жишээ нь, 2015 онд Эрүүгийн хуулиар хөөн хэлэлцэх хугацаа хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа эхэлснээр тасалдана гэж бичсэн байсныг 2017 онд анхан шатны шүүхийн шийдвэрээр тасална гэж өөрчилсөн.

Хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан хэргийг сэргээн шалгах гэж байгаа бол 2015 онд албаны нөлөөг хууль бусаар ашиглах гэдэг гэмт хэрэг байсныг 2017 онд алга болгосон. Тэгвэл энэ гэмт хэргийг Эрүүгийн хуульд буцаагаад биччих гэж шаардах ёстой. Ингэснээр ЖДҮ авсан 30 гишүүн шууд гэмт хэрэгтэн болж шоронд явна. Зарчим адил байх ёстой.

-Улстөржилт талаасаа бол хамгийн аюултай популист үг. Мэргэжлийн хуульчдын хувьд бол дэлхий дахинд ийм жишиг байдаггүй. Эрүүгийн хуулийг буцааж хэрэглэдэггүй. Жишээлбэл, цэнгээний газар ажиллуулахыг гэмт хэрэг гэж тооцдоггүй байж байгаад шинэ хуулиар гэмт хэрэгт тооцно гэчихвэл баар ажиллуулж байгаа хүмүүс гэмт хэрэгтэн болох уу. Үүний адилаар өмнө нь чөлөөлсөн, гэмт хэрэгт тооцсон шийдвэрийг буцааж болдоггүй.

Үнэхээр ийм зүйл ярьж ард түмний саналыг татах гэж байгаа бол одоо эрх мэдэлтэй байх үедээ бүх хуулиа баталж сэргээсэн хэргүүд дээрээ маш хурдан шүүх хурал хийж шийдвэрлэх хэрэгтэй. 2020 оны сонгуульд шударга дүр эсгээд 2021, 2022 онд бүх хүнийг шоронд хийнэ гэвэл хууран мэхлэлт, бүх онолын эсрэг үйлдэл.

Хуульч гишүүд ингэж ярьж байна гэдэг эмгэнэл. Эцэстээ УИХ хуулийг нь баталж өгөөд байхад шүүх, прокурор юу ч хийхгүй байна. Авлигачидтай тэмцэхэд шүүх саад болж байгаа мэт болж хувирна. 

-Хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан хэргүүдийг буцаан шалгах нь эрүүгийн эрх зүйн онолын хүрээнд боломжгүй зүйл. Гэхдээ Үндсэн хуульд заасан шударга ёсоор бол ял завших боломж гаргаж байгаа бол авлигачдыг цаг тутам айлгаж байх, нийтийн дэг журам тогтоох талаас нь харвал зөв. Хуульчид шууд зөв, буруу гэж ярихгүй байх шиг байна.  Эрүүгийн эрх зүйн онолд хөөн хэлэлцэх хугацааг дахин шинээр тогтоож байгаа юм билээ. Энэ нь эрүүгийн эрх зүйн онолоо зөрчиж байгаа мэт харагдаж байгаа ч цаад утгаараа 2005 оны Авлигын эсрэг конвенци, Үндсэн хуульд заасан шударга ёс ардчилсан ёс, тэгш байдалтай зөрчилдөж байна гэж үзэх хүмүүс ч байна. Ер нь хөөн хэлэлцэх хугацааг шүүх хэрхэн хэрэглэх вэ гэдэгт шүүгчид хүнд байдалд орно.

-Хөөн хэлэлцэх хугацааг буцааж тоолох хууль батлаад эргүүлээд эрх зүйн байдлыг дордуулж хэрэглэх эрхийг Үндсэн хуулиар хязгаарлана. Хуулиар сэргээж буцаан үйлчлүүлж байгаа нь Үндсэн хуультай зөрчилдөнө. Нэгдүгээрт, шүүн таслах үйл ажиллагаатай холбогдолтойгоор гэм буруутай эсэхийг шийдэх ёстой. Гэм буруутай бол ямар шийтгэл оноох, мөн гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх эрх зүйн үндэслэлийг бий болгох асуудал бий. Эдгээр боломжийг хэдийнэ алдсан учраас сэргээхгүй байх.  УИХ Эрүүгийн хуулийг батлах явцдаа хөөн хэлэлцэх хугацаатай холбоотой ухралт хийсний үр дагаврыг дахин нэг хууль гаргаж шүүх рүү тулгаж болохгүй. Шүүх Үндсэн хуульд нийцсэн хууль хэрэглэх үүрэгтэй. Энэ хүмүүс бол хэдийгээр гэмт хэрэгтэн боловч тухайн эрх зүйн орчинд үйлчилж байгаа хуулиар гэм буруутай эсэхээ тогтоолгох ёстой. Дэлхийн жишигт ч ийм зүйл байхгүй.