“Корона эдийн засаг” гэсэн нэр томъёо аль хэдийн гарчихаад бүх дэлхийгээрээ энэ талаар ярьж, эрэл хайгуул хийж байхад ганцхан Монголд л улирч баларсан либерал эдийн засгаараа хэрүүл хийгээд сууж байна. Корона вирусын цар тахлын үед ба түүний дараа дэлхийд юу болох талаар эрдэмтэд санал бодлоо уралдуулж байна. Цоо шинэ эдийн засаг бий болж байна. Урд өмнө болж байгаагүй үзэгдлийг тайлбарлаж, түүний үр дүнг барин тавин ярих боломж багатай. Гэхдээ дэлхий дахинаа нүсэр том өөрчлөлт гарч, бидний амьдрал, аж төрөх ёсонд нөлөөлж, цаашдаа удаан хугацаагаар орших нь тодорхой байна. Энэ удаад ОХУ-ын ЗГ-ын дэргэдэх Санхүүгийн ИС-ийн Залуу Эрдэмтдийн Зөвлөлийн дарга, доктор, доцент Павел Селезневийн өгүүллийг орчуулан хүргэж байна. Энд бид санаж сэрэх олон санаа байгаа нь эргэлзээгүй…

Эдүгээ коронавирусын цар тахлын улс гүрэн, бизнес, эдийн засагт бүхэлд нь үзүүлсэн талаар эхний дүгнэлт хийх цаг болжээ:       

1. COVID-19-өөр өдөөгдсөн эдийн засгийн хямрал дэлхийн түүхэнд тохиож байгаагүй юм. Америкийн бизнес Роберт Кийосак: ХХ зуунд АНУ-д болсон Их Хямрал ч гэсэн коронагийн цар тахлын дэргэд “хүүхдийн тоглоом” гэж дүгнэжээ. Энэ утгаар улс орон, компаниуд зөн билгээрээ ажиллаж, бодитой ажиллах жорыг туршиж үзэх, алдаж хашрах аргаар л олж авч байна.  
2. Дэлхий даяар дунд анги сарниж байгаа нийтлэг хандлагын үед нийгмийн тэгш бус байдал газар авч, баян (“цифрийн баячууд”) болон ядуу (“цифрийн пролетари”)  нарын хоорондын зөрчил ихэсч байна. 
3. Хөрөнгө оруулагчдын хувьд хамгийн аюулгүй зүйл нь алт, мөнгө болж байна. Энэ жагсаалт дээр криптовалют нэмэгдэж байна. Гэхдээ хамгийн гол валют нь хүмүүн хоорондын итгэлцэл байсан бөгөөд цаашдаа ч байх болно. Хүмүүсийн итгэлцэл бол ямар ч үед, хямралын үед амьдрал ямар ч хүчтэйгээр бат бөхийг нь туршсан гэсэн ажил хэргийн холбоо тогтож байдаг тэр зүйл мөн.   
4. Do not waste a good crisis! Хямрал бол өсөлт хийх хамгийн чухал цаг үе мөн. Энэ утгаар дурын компанид түгээмэл зөвлөгөө өгөхөөр бол: тэсэж үлдэх болон байнгын өөрчлөлтөд зохицсон хамтын (корпоратив) соёлыг нэвтрүүлэх гэсэн хоёрхон зүйлийг хэлж болно. Чингэхдээ зах зээлээс илүү хурдан өөрчлөгдөж, түүнээс түрүүлж үйлдэх ёстой.  
5. Хөл хорионы нөхцөлд бүхий л төрлийн Интернет-ресурсэд суух явдал дунджаар хоёр илүү дахин өсөөд байна. Мэдээллийн ухамсаргүй хэрэглээ багасч, ингэхлээр чанартай контентын эрэлт өссөн байна. Хүмүүс шинэ мэдээ ихээр унших болов.    
6. “Ойлайн” өөрийгөө “офлайн”-аас илүү гэдгийг батлан харуулав. Бусдын өмнө онлайн-агрегаторууд, онлайн-ритейлерүүд, холбоо харилцааны үйлчилгээ, онлайн сургалт, теле-анагаах ухаан, санхүүгийн техник үйлчилгээ, медиа контентын үйлчилгээнүүд манлайлан гарч ирэв.  
7. “Ногоон эрчим хүч”-ний хөгжил ажиглагдаж, эрчим хүч агуулагчид өндөр стандарт тогтоох болов. Нүүрс төрөгчийн зохицуулалт: метаны эмисс, нефть, хийн декарбонизацид шинэ шаардлага тавьж байгаа нь Орос мэтийн түүхий эд экспортлодог оронд ноцтой түгшүүр төрүүлж байна.  
8. Европын Холбоо, Хятад зэрэг орны ЗГ-ууд протекционизмын бодлого явуулж, үндэсний бизнестээ, ялангуяа жижиг, дунд бизнестээ хямралын эсрэг санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх болов. Тэд энэ зорилгодоо хэдэн зуун сая, миллиард доллар зарцуулж байна. Тэдний нэг дүгээр зорилт нь: үндэснийхээ зах зээлээс гадаад өрсөлдөгчдийг шахах, хоёрдугаарт зорилт нь: гадаад зах зээлийг эзлэх явдал болжээ.     
9. Иймээс Оросын төр засаг маш хурдан, шийдмэг ажиллаж, үндэснийхээ эдийн засгийн тэргүүлэх салбарууд хийгээд ажлын байраа гадаадын компаниудын түрэмгий үйлдлээс хамгаалж, тэтгэн дэмжих ёстой. 
10. Намар болгон манайд янз бүрийн түвшний төсвийн хомсдол үүсдэг. Урсгал хэрэгцээгээ хангах наад захын мөнгө улсад хүрэлцэхгүй болдог. Энэ мөнгийг хаанаас олж болох талаар маш олон таамаглал дэвшүүлж болно, гэхдээ л “эргийг нь тасартал мушгих” магадлал бий болдог.
11. Түүний хамт хямралын үеэр авсан зохицуулалтыг сулруулах нь зүйтэй. Ялангуяа манай парламентын сонгууль ойртсон нь зохицуулалтын ачааллыг бууруулах таатай шалтгаан болно. Одоо бол бизнесээ сонсож, түүний хэрэгцээг хүндэтгэх нь улсад амин чухал хэрэгтэй.
12. Хөдөлмөрийн ирээдүйн зах зээл бол зайнаас үр ашигтай ажиллаж чадах дижитал чадвартай ажилнуудад баримжаалсан тэр зах зээл мөн.
13. Энэ шинэ парадигмад захирагдахгүй хэнийг ч болов хөдөлмөрийн зах зээл шахаж хаяна. Ийм ажилтнуудын цалин буурах бөгөөд эцсийн дүндээ олох орлого нь буурч, хэрэглэгчдийн хүсэл сонирхолд өөрчлөлт гаргана.
14. Уламжлалт офлайн боловсрол (зайны технологи ашигласан ч гэсэн) элит чиглэл болох бүхий л урьдач нөхцөл бий болсон. Өргөн олон хэрэглэгчид “ярьдаг толгой” бүхий янз бүрийн онлайн курс дамжаагаар “цифрийн боловсролын фаст-фуд”-ээр сэтгэл ханадаг болно.  
15. Компаниуд хямралын эсрэг “энд ба одоо” арга хэмжээ хэрэгжүүлэхдээ ирээдүйн дүр зургийг алдахгүй байх нь нэн чухал. Онцгой байдлын яг гол дунд байлаа ч гэсэн хэтийн стратегээ бодох нь зайлшгүй чухал. 
16. Ирээдүй олон мэргэжилтний холимог багаар хамтран ажиллаж (коллабораци), мөн аут болон краудсорсинг ашиглаж чаддаг компаниудыг тэтгэж, дэмжих нь гарцаагүй. “Тахны загвар” (морины тах шиг задгай хэлбэр) гэдэг бол улам их нээлттэй байдал, улам их гадаад ертөнц рүү хандана гэсэн хэрэг мөн.      
17. Ажилтнуудаа ажлын зайны дэглэмд шилжүүлэх үед компанийн чөлөөлөгдсөн талбай, ажлын хүчин чадал зэрэг нь “хортой актив” буюу илүүдэл дарамт болох ба түүнээсээ салах хэрэгтэй.
18. Бидний өмнө хэрэглэгчдийн хатуу ширүүн зах зээл байгаа. Ирэх намраас хамгийн хурдан бөгөөд дасан зохицож чадсан (agile мандтугай !), чингэхдээ бүтээгдэхүүний өндөр чанарыг хангасан компаниуд хожино.  
19. Том компаниуд ажилтан бүр хүрэхэд хязгаарлагдмал, харин тод-менежерүүдэд хязгааргүй үйлчилдэг суурин компьютер дээр биш, харин жирийн ажилтнуудад зайнаас чанартай ажиллах боломж олгосон “үүлэн технологи” дээр ажиллаж, корпоратив (мэдлэгийн бааз) бүрдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай тулгарав.
20. Замд явах хугацаа хэмнэх, “тээврийн ядаргаа”алга болсон, хурал зөвлөгөөн хийх хугацаа багассан зэрэгтэй холбоотойгоор ажлын идэвхи хийгээд бүтээмж ихээхэн өсөв.
21. Ариун цэвэр халдварын шаардлага, хоорондын зай барих зэргийг харгалзан оффисийн орон зайн концепцийг дахин хянаж, шинэчлэх ёстой.
22. Хүмүүс өөрт нь ямар их чөлөө зав байдаг, хямралаас өмнөх “өнгөрсөн амьдрал”-д нь шал дэмий, илүү юм маш олон байсныг гэнэт ойлгож байна. (хэрэггүй уулзалт, утгагүй томилолт, олон цаг сунжирсан шал дэмий зөвлөлгөөн, өөрийн чөлөө цагийн ухаалаг төлөвлөлт байхгүй зэрэг) Одооноос эхлээд бид бүгдээрээ өөрийнхөө цаг хугацааг хэнтэй хамт өнгөрөөж байгаа нь хамгийн гол зүйл, хүмүүн хоорондын харилцаа хийгээд өөрийнхөө “офлайн” харилцааг хавьгүй илүү үнэлж сурна гэдэгт итгэж болно байх…

Орчуулсан: Судлаач Х.Д.Ганхуяг.