Барууны хориг цуцлагдаж, Ираны нефть цутгана


Барууны хориг цуцлагдаж, Ираны нефть цутгана

Хоригийг цуцална, гэхдээ хэзээ? 
 
Ираны цөмийн хөтөлбөрийн асуудлаар Иран болон барууны орнуудын хооронд дэгдсэнээс хойш 13 жилийг ардаа орхин сунжирсан хямрал өнгөрсөн сарын сүүлчээр бараг эцэслэгдэх шиг боллоо. Учир нь, Иран болон зуучлагч зургаа гэгдэх АНУ, ОХУ, БНХАУ, ХБНГУ, Франц, Их Британийн хооронд байгуулсан хэлэлцээр /албан ёсны нэр нь Цогц үйл ажиллагааны хамтарсан төлөвлөгөө/ 10 дугаар сарын 18-наас эхлэн бүрэн утгаараа хэрэгжиж эхэлж байна. Ингэснээр дэлхийн геополитикийн чанартай асуудлуудын нэг нь үндсэндээ шийдэгдлээ. Харин улстөрчид болон хэвлэлийнхэн эл чухал тохиролцооны ач холбогдол хийгээд үр дагаврыг төдийлөн анзаарсангүй, өнгөцхөн дурдасхийгээд өнгөрлөө.
 
Хэлэлцээрт тусгагдсан тохироо ёсоор, иранчууд нөөцөлсөн ураны баяжмалынхаа 98 хувийг устгаж, баяжуулалтад ашиглаж байсан центрифуг гэдэг олон мянган төхөөрөмжийнхөө 2/3-г задлан буулгахаас гадна МАГАТЭ-гийн шинжээчдийг цөмийн объектууддаа саадгүй нэвтрүүлэх үүрэг хүлээжээ. Энэ мэт бусад олон нөхцөл шаардлагыг Иран улс биелүүлсэн нөхцөлд тус улсын нефть, санхүү, цэрэг, аж үйлдвэрийн салбарт тавьсан хоригуудыг цуцлахаар болж байна.
 
Гэтэл бодит байдал дээр бол, Ираны эсрэг хоригуудыг 18-ны өдрөөс шуудхан цуцлаад эхэлчихгүй. Иранчууд дээр дурдсан болзлуудыг хэрхэн биелүүлж байна гэдгээс хамааран үе шаттайгаар, аажим аажмаар буюу гудамжны хэллэгээр бол "нэлээд новширч” байж хоригийг суллах юм. Хэчнээн сунжирлаа ч гэсэн 2016 оны эхээр цуцлаад эхэлчих байх гэж ихэнх ажиглагчид үзэж байлаа. Гэтэл хэдхэн хоногийн өмнө Америкийн Ерөнхийлөгч Обама Иранд тавьсан хоригоо дахин нэг жилээр сунгах тухай шийдвэр гаргажээ. 10 дугаар сарын 19-ний өдөр тэрбээр Иранд тавьсан Америкийн хоригийг цуцлах талаар шаардлагатай бүх арга хэмжээ авахыг үүрэг болгож байснаа ийм гэнэтийн шийдвэр гаргаж олныг алмайрууллаа. Иранчууд "арай л эрт баярлажээ”.
 
Ираны нефтид хориг үйлчилсэн түүх
 
Европын Холбоо 2012 оноос Ираны нефтийн экспортод хориг тавьж Иранаас нефть импортлохоо зогсоосон бол америкчууд бүр 1980-аад оны сүүлчээс хойш Ираны нефтийг худалдан авахаа больжээ.
 
Хоригийн улмаас Ираны нефтийн экспортын хэмжээ 2011 онд өдөрт 2,5 сая баррель байснаа 2013 онд 1,1 сая баррель болж буурснаар ОПЕК-ийн гишүүн орнуудын дотор экспортоороо 2 дугаарт бичигдэж байсан тус улс Саудын Арави, Ирак, АНЭУ, Кувейтийн дараа 5 дугаарт орох болжээ.
 
Хориг үйлчилж эхэлсэн 2012 оны дунд үе хүртэл Иран улс дэлхийн 21 оронд нефть нийлүүлж байсан аж. 2013 оны 11 дүгээр сард хоригийг сулруулснаар Хятад, Энэтхэг, Япон, Өмнөд Солонгос, Турк улс болон Тайвань Ираны түүхий нефтийг худалдан авч эхлэв.  
 
Олон улсын хориг арга хэмжээний улмаас Ираны нефть-хийн салбарын хөгжилд асар их хохирол учирсан гэдэг бол яах аргагүй үнэн. Хэд хэдэн том төслийн хэрэгжилт таг зогсож, зарим мэдээллээр хориг үйлчилсэн сүүлийн гурван жилийн хугацаанд тус улсын нефтийн салбар 100 тэрбум долларын хохирол хүлээсэн байна. Энэ нь 1 тэрбум баррель газрын тосыг дэлхийн зах зээлд борлуулах боломжийг алджээ гэсэн үг юм. Тодорхой тоо дурдваас, Ираны цооногуудаас 2011 онд өдөрт 3,6 сая баррель нефть олборлож байсан бол 2015 оны 6 дугаар сард энэ үзүүлэлт 2,8 сая баррель болж буурсан байна.
 
Иранчууд "шархаа нөхнө”
 
Харин хоригийг цуцалсны дараа нефть олборлогч гол орнуудын нэг болох Иран улс ямар алхам хийх бол? Газрын тосны үнэ "газарт уначихаад” байгаа энэ үед иранчууд олборлолтоо нэмэгдүүлэхээр шийдсэн нь дэлхийн зах зээлд хэрхэн нөлөөлөх вэ гэдэг л хамгийн ихээр анхаарал татна.
 
Иранчуудын хувьд олон улсын хориг тавигдмагц л олборлолтоо нэмэгдүүлж, хоригийн хугацаанд алдсан зах зээл, хэрэглэгчдээ дахин олж авч, "шархаа нөхөхөөр” ханцуй шамлан зүтгэнэ гэдгийг тус улсын нефтийн сайд Бижан Занганех мэдэгдсэн байна. Иранд хориг тавьсан гурван жилийн хугацаанд тус улс Европ дахь хэрэглэгчдийнхээ багагүй хувийг Саудын Аравид алдсан юм. 
 
Иранчууд "ОПЕК-ээс ямар нэгэн зөвшөөрөл авахгүй, яагаад гэвэл биднийг байхгүй хойгуур энэ байгууллагынхан зах зээлийн орон зайг маань эзэлж багагүй хөлжсөн” гэж дургүйцэж байгаа нь бас ч аргагүй.  Тус байгууллагын гишүүд нефтийн үнийг 70-80 долларт хүргэж өсгөхийн тулд квотыг бууруулах арга хэмжээ авах хэрэгтэй гэж иранчууд шаардаж байгаа боловч 12 дугаар сарын 4-нд болох ОПЕК-ийн Дээд хэмжээний уулзалтаар тэдний үгэнд орж ийм шийдвэр гаргах нь юу л бол.
 
Иранчуудын үгэнд эргэлзэв
 
Хориг дөнгөж тавигдангуут долоо хоногийн дотор олборлолт болон экспортоо өдөрт хагас сая баррелиар нэмэгдүүлж чадна, хориг тавихаас өмнөх олборлолтын хэмжээнд хагас жилийн дотор хүргэж чадна гэж иранчууд мэдэгдэж байгаа боловч үүнд эргэлзэж буй шинжээчид олон байна. Юуны өмнө, технологийн хоцрогдлоос шалтгаалан эл зорилгод хүрч чадах эсэх нь эргэлзээтэй. Иранчуудад нефть олборлох орчин үеийн технологи илт дутагдаж байгаа. Тэд нийт газрын тосныхоо 50 гаруй хувийг бүр шах Пехлевийн үед нээгдсэн ордуудаас олборлож байгаагийн зэрэгцээ 2007 оноос хойш ямар нэгэн техникийн шинэчлэл хийгээгүй байна.
 
Хориг үйлчилж байсан он жилүүдэд бий болсон технологийн хоцрогдлыг арилгахын тулд жилдээ дор хаяж 8 тэрбум долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай байгааг НИОК гэдэг төрийн өмчит газрын тос олборлогч компанийн захирал Аббас Шери Мокаддам ярьжээ. Иранчууд энэ тал дээр Орос, Энэтхэг, Япон болон Европын хэд хэдэн улстай хамтран мөнгө босгох боломжийг хайж байгаа боловч тодорхой гэрээнд гарын үсэг зуртлаа нэлээд зай бий. Түүнээс гадна, хориг тавигдсан хэдий ч хөрөнгө оруулалтын тал дээр гадаадын компаниуд нэлээд харзнан хүлээсэн байр суурьтай байгаа,  учир нь, нефтийн салбарын хоригийг эхний ээлжинд цуцална гэж яг таг шийдчихээгүй байгаа юм.
 
Өөр нэгэн томоохон саад бий. Ираны Үндсэн хуулиар байгалийн баялгийг гадаадын эсвэл хувийн компаниуд олборлох эрхгүй бөгөөд зөвхөн Ираны салбар компаниудаар дамжуулан хайгуул, олборлолтын ажил эрхлэхийг зөвшөөрдөг байна.
 
Сайн мэдээ: Нефтийн үнэ нэмэгдэхгүй 
 
Одоогийн байдлаар, дэлхийн зах зээл дээр газрын тосны нийлүүлэлтийн илүүдэл хоногт 2,5 сая баррель болчихоод байгаа энэ үед Ираны нефть нэмж цутгаад эхэлбэл үнэ улам доошлох нь гарцаагүй. Харин хэдэн хувиар шатахууны үнэ хямдрах бол гэдэг л сонирхол татаж байна. 
 
Иран улс нефтийн батлагдсан нөөцийн хэмжээгээр дэлхийд 4 дүгээрт, байгалийн хийн нөөцөөр 2 дугаарт жагсдаг. Ираны нефтийн нөөцийн хэмжээ 158 тэрбум баррель бөгөөд энэ нь Хятад улсын хэрэглээг 40 жилийн турш хангахад элбэг хүрэлцэх юм. Ираны сайдын ярьснаар бол, хориг цуцлагдмагц тэртэй тэргүй ханачихаад байгаа зах зээлд өдөрт 500 мянган баррель нефть нэмж цутгах нь. Иранчууд үнэхээр дээрх хэмжээний нефтийг зах зээлд нийлүүлэх боломжтой байж магадгүй юм, учир нь Иран дахь хадгалах сав болон танкеруудад одоогоор 30 сая баррель нефть байгаа аж. Америкчуудын тооцоогоор бол энэ тоо 7-17 сая баррельд эргэлдэж байгаа бололтой. 
 
Ер нь бол ойрын нэг жилийн хугацаанд нефтийн үнэ 50 доллароос дээш гарахгүй гэж шинжээчид үзэж байна. Иранчууд гэхэд л, 2016-2017 оны төсөвтөө баррель нефтийн үнийг 42-50 доллар байхаар тооцжээ. Түүнээс гадна, Иран улс нийлүүлэлтээ 2 дахин өсгөнө гэсэн дуулиан трейдэрүүдийн сэтгэл зүйд хүчтэй нөлөөлж, үнэ 45-аас доош орно гэсэн хүлээлт үүсчихээд байна. Зах зээл дээр газрын тос үлэмж хэмжээгээр хуримтлагдсан байгаа, дээр нь улс орнууд стратегийн нөөцөө хангалттай хэмжээгээр базаасан, Хятадын зах зээлд эрэлт буурсан зэрэг үндсэн гурван шалтгаанаас үүдэн нефтийн үнэ ойрын 2-3 жилийн хугацаанд өсөхгүй гэдэг нь нэгэнт тодорхой болжээ. Тэр ч бүү хэл 20 доллароос доош унах магадлал 50-60 хувьтай байгаа аж. Ерөнхийд нь ажиглаваас, газрын тосны үнэ сүүлийн 15 жилийн хугацаан дахь хамгийн доод түвшинд хадгалагдахаар байна. Ийм уналт 1986 онд болж байсан бөгөөд түүнээс хойш 15 жил өнгөрсний дараа л үнэ ханш буцаад сэргэж байв.
 
Дэлхий даяар нефть хадгалах савууд нэгэнт дүүрсэн учраас 1998 онд нефтийн үнэ навс унаж байсантай адил нөхцөл байдал үүсч магадгүй гэдгийг Голдман Сакс банкны шинжээчид урьдчилан хэлж байна. Есдүгээр сарын дундуур гаргасан тус банкны тайланд "ойрын 15 жилийн хугацаанд үнэ өсөхгүй” гэж дурдсан байна. Тодруулбал, үнэ дунджаар 50 орчим долларт эргэлдэж, тэр ч бүү хэл 25-30 доллар болж унаж ч магадгүй гэнэ. Жилдээ 1 тэрбум 600 сая долларыг шатахуунд өгдөг бидний хувьд үнийн бууралтаас 800 саяас 1 тэрбум хүртэлх хэмжээний доллар хэмнэнэ гэдэг бол үнэхээрийн сайн мэдээ.
 
Б.Адъяахүү 
 
Эх сурвалж: "Монцамэ" агентлаг

Сэтгэгдэл

АНХААРУУЛГА: Уншигчдын бичсэн сэтгэгдэлд www.Scandal.mn хариуцлага хүлээхгүй болно. ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Сэтгэгдэлтэй холбоотой санал гомдлыг 9318-5050 утсаар хүлээн авна.