Ус сувгийн удирдах газрын Усны төв лабораторийн дарга Н.Цэвэг-Очиртой нийслэлийн ундны усны аюулгүй байдлын талаар ярилцлаа.
-Нийслэлчүүд усаа хэдэн цэгээс авдаг юм бол. Тэдгээр газар эрүүл ахуйн шаардлага хангаж чадаж байна уу?
-Улаанбаатарт шугамд холбогдон ус түгээх цэг 320, зөөврийн ус түгээх 294 цэг бий. Нийтдээ 600 орчим ус түгээх байр байдаг. Ерөнхийдөө Улаанбаатарын ундны усны долоон эх үүсвэрээс эх авч буй 222 гүний худаг бий. Эдгээр 222 худгийн ус насос станцаар дамжин усан санд очдог. Эндээс ус дулаан дамжуулах төв, шугамын ус түгээх 320 цэгт очдог бол тэндээс 294 зөөврийн ус түгээх цэгт очдог юм. Эдгээрийг нэгтгэвэл Улаанбаатарт ус түгээх, дамжуулах 1000 орчим цэг бий. Усны төв лаборатори эдгээр цэгүүдээс мөн долоон эх үүсвэрээс өдөр бүр дээж авч хими, макро болон микро элемент, органик нэгдэл, нян судлалын таван үзүүлэлтээр 60 орчим төрлийн шинжилгээ хийдэг. Шинжилгээний мэдээллийг байгууллагын цахим хуудсанд байрлуулдаг. Шинжилгээгээр бид стандартын шаардлага хангасан ус хэрэглэж байна. Улаанбаатар цэнгэг, зөөлөн устай бүст байрладаг. Бид тогтмол ажиллаж, шаардлага гарвал 24 цаг ажиллан Улаанбаатарчуудын ундны усны аюулгүй байдлыг бүрэн хянаж байгаа.
-Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төв өнгөрсөн онд хөрсний бохирдлын судалгаа хийсэн. Энэ үед айлын ундны усанд шинжилгээ хийхэд нянгийн бохирдол илэрчээ. Ингээд тухайн айлын усаа авдаг худагт шинжилгээ хийтэл тэр худгаас нянгийн бохирдол илэрсэн байсан. Үүнд та ямар тайлбар өгөх вэ?
-Шугамын ус түгээх байрнаас авсан усыг зөөврийн машин ус түгээх байранд хүргэдэг. Ус түгээх байр нь тусгай зориулалтын саванд усаа хийдэг. Зөөврийн машин болон, ус түгээх байрны усаа хадгалж, зөөвөрлөж буй саванд бид шинжилгээ хийдэг. Шинжилгээгээр ямар нэгэн зөрчил илрээгүй. Шугамын болон зөөврийн ус түгээх байрууд нь нийслэлийн ундны усны чанарыг шаардлагыг бүрэн хангаж байгаа. Бид нийслэлийн харьяа бүх ус түгээх цэгт хяналт тавьдаг. Зарим тохиолдолд байгуулага, хувь хүн лагер, хувийн худгандаа шинжилгээ хийлгэхээр манайд албан бичгээр ханддаг. Энэ хүсэлтийг бид биелүүлдэг. Хөрсний бохирдлоос үүдэн эдгээр газраас бохирдол илрэх нь бий.
-Зөөврийн машин болон зөөврийн худгийн усаа хадгалж, зөөвөрлөж буй савыг цэвэрлэх давтамж ямар байдаг вэ. Тухайн хугацаандаа саваа цэвэрлэсэн эсэхэд хаанаас хяналт тавьдаг вэ. Таван тоннын багтаамжтай тэр том савыг хэрхэн цэвэрлэдэг вэ?
-Ус зөөвөрлөж, хадгалж буй савыг жилд хоёр удаа буюу хагас жилд нэг цэвэрлэх ёстой байдаг. Ингэхдээ тусгай бодисоор даралттай, зориулалын төхөөрөмжөөр цэвэрлэдэг. Зөөврийн ус хангамжийн алба гэж бий. Энэ албаны эрүүл ахуйч энэ цэвэрлэж бүрэн халдваргүйжүүлдэг. Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас үүнд давхар хяналт тавьдаг.
Бид нийслэлийн харьяа бүх ус түгээх цэгт хяналт тавьдаг. Зарим тохиолдолд байгуулага, хувь хүн лагер, хувийн худгандаа шинжилгээ хийлгэхээр манайд албан бичгээр ханддаг. Энэ хүсэлтийг бид биелүүлдэг. Хөрсний бохирдлоос үүдэн эдгээр газраас бохирдол илрэх нь бий.
-Нийслэлд шугамаас ус зөөвөрлөж буй хэчнээн машин байдаг вэ. 294 зөөврийн худганд хүрэлцэхүйц байж чадаж байна уу?
-Шугамын ус түгээх 320 цэгээс зөөврийн ус түгээх байранд ус зөөвөрлөж буй 60 машин бий. Бүх үйл ажиллагаа ном журмын дагуу явж байна.
-Ус, дулаан дамжуулах төвөөр дамжин орон сууцнуудад ус түгдэг. Шугамаар дамжин очиж буй ус хлортой байдаг. Зарим үед илт хурц үнэртдэг. Энэ үед стандартаас хэтэрсэн байдаг уу?
-Хлор нь ундны усыг халдваргүйжүүлэх анхан шатны бодис. Энэ арга 100 орчим жилийн өмнө бий болсон. Энэ арга хамгийн хямд бөгөөд, хамгийн олон улсад түгсэн. Хлороор халдваргүйжүүлэхгүй байж болохгүй. Монгол Улсад усан дахь хлорын стандарт 0.3 мг гэж заасан байдаг. Тунг нь тохируулбал ямар ч аюулгүй. Ийм төрлийн дуудлагаар очоод шинжилгээ хийхэд стандартаас хэтрээгүй байдаг.
-Ус дамжуулах шугамнаас зэвтэй ус гарах тохиолдол бий. Энэ нь эрүүл мэндэд ямар нэгэн сөрөг нөлөөтэй юу?
-Ус сувгийн шугам тавигдаад 60-аад жил болж байна. Ямар ч металл зэврэх урвалд ордог. Үүнээс улбаалан шугам хоолойд засвар хийхээр ч юм уу ямар нэгэн шалтгаанаар ус тасраад эргээд ус ирэх үед зэвтэй ус гарах тохиолдол бий. Энэ шугам хоолойг солих шаардлагатай л даа. Зэв нь нийслэлийн ундны усны долоон эх үүсвэрээс бус шугам хоолойтой холбоотой гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Мөн усан дахь зэвний хэмжээ хэтрээд аюулд хүрсэн тохиолдол ч байхгүй. Манай лабораторий боловсон хүчний хувьд бүрэн хангагдсан томоохон лаборатори. Бид 150 орчим багаж, төхөөрөмжөөр щинжилгээ хийж байна. Улаанбаатарын ундны усны чанар аюулгүй, сайн байгаа. Ус сувгийн удирдах газар нь 586 орчим киломерт усны шугамтай. Зэв гарч буй шугам хойлойг бүгдийг нь манай байгууллагынх гэж ойлгож болохгүй. Хэрэглэгчийн, орон сууцны, СӨХ-ны харьяаны шугам хоолой бий. Манайх энэ жил Австрийн Засгийн газрын тусламжаар шугам хоолойг зэврэхээс нь хамгаалан доторлох технологиор шинэчилнэ.
-Нийслэлчүүдийн усны нөөц ямар байна вэ?
-Усны нөөц хэвийн байна. Нөөц багаслаа гэдэг бол худал мээдлэл. Бид өдөрт 287500 шоо метр ус нөөцөлдөг. Нийслэлчүүд үүнийхээ 50 хувийг л ашигладаг. Бид усаа хайрлах гамнах ёстой. Гүний ус хэрэглэдэг бид гадаргын усыг ашигладаг болох хэрэгтэй байгаа. Гүний ус нь нөхөн төлжихдөө гадаргын уснаас удаан байдаг. Гадаргын усны төлжилтөд бороо, цас зэрэг нөлөөлөх зүйл олон. Тиймээс усан сан байгуулах, гадаргын усыг ашиглах хэрэгтэй байгаа. Үүний хүрээнд Туул голын цогцолбор байгуулах төсөл боловсруулж байна. Мөн 200 мл усаар амаа угаадаг, зөв хэрэглээг хүүхдүүдэд сургах хэрэгтэй байна.
Р.Ренчиндулам
Сэтгэгдэл