Scandal.mn

Хүүдээ өгч болох эртний Монгол нэрс

2015/08/30

Хүүдээ өгч болох эртний Монгол нэрс

Author: tonshuul on 30-08-2015, 21:30

Хөөрхөн хүүтэй болсон танд баяр хүргэе! Нэрийг нь бодож олсон уу? Л.Тамир гэх залуу "Монголын нууц товчоо”-нд гардаг бүх нэрсийг бүлэг бүлгээр нь жагсаан бичжээ. Тэрээр Монголчууд хүүхдэдээ Төвд нэр голчлон сонгож өгч байхаар Монгол нэрсээ сэргээн санаж өгч байхыг уриалжээ."Монголын нууц товчоо”-нд гардаг эр, эм, хаан, хатан зарц боолгүй бүх нэрнүүдийг жагсаан бичсэн байна.Сайхан санаа!

1.Бөртэчино
2Батцагаан /Бөртэчино Гуамаралын хүү/
3.Тамача /Батцагаанны хүү/
4.Хоричар /Тамачагийн хүү/
5.Уужимбуурал /Хоричар мэргэний хүү/
6.Саль-Хачау /Уужимбууралын хүү/
7.Ихнүдэн /Саль-Хачаугийн хүү/
8.Шинэсочи /Ихнүдэний хүү/
9.Харчу /Шинэсочийн хүү/
10.Боржигидай /Харчугийн хүү/
11.Торголжин /Боржигидай мэргэний хүү/
12Боролдайсуялби /Торголжин баяны зарц/
13.Добу /Торголжин баяны хүү/
14.Дува /Торголжин баяны хүү/
15.Хорилардай /Алунгуагийн эцэг/
16.Шинч /Бурхан халдуны эзэн бурхан босгосон Урианхай хүн/
17.Бүгүнүтэй /Добу мэрэгний хүү/
18.Бэлгүнүтэй /Добу мэрэгний хүү/
19.Буха /Алунгуагийн хүү/
20.Бухату /Алунгуагийн хүү/
21.Бодончар /Алунгуагийн хүү/
22.Хабич /Бодончарын хүү/
23.Жажирадай /Бодончарын хүү/
24.Жаурьдай /Бодончарын хүү/
25.Тугудай /Жажирадайн хүү/
26.Бурьбулчиру /Тугудайн хүү/

27.Хар-Хадаан /Бурьбулчирун хүү/

28.Жамуха /Хар-Хадааны хүү/

29.Баарьдай /Бодончарын хүү/

30.Зүтгэлбөх /Баарьдайн хүү/

31.Мэнэн /Хабич баатрын хүү/

32.Хачи-Хүлүг /Мэнэн тудуны хүү/

33.Хачин /Мэнэн тудуны хүү/

34.Хачиу /Мэнэн тудуны хүү/

35.Хачула /Мэнэн тудуны хүү/

36.Харалдай /Мэнэн тудуны хүү/

37.Хачиун /Мэнэн тудуны хүү/

38.Начинбаатар /Мэнэн тудуны хүү/

39.Хайду /Хачи-Хүлүгийн хүү/

40.Ноёгидай /Хачины хүү/

41.Баруладай /Хачиугийн хүү/

42.Барула /Хачулагийн хүү/

43.Адархидай /Хачиуны хүү/

44.Уруудай /Начинбаатарын хүү/

45.Мангудай /Начинбаатарын хүү/

46.Шижуудай /Начинбаатарын хүү/

47.Доголдай /Начинбаатарын хүү/

48.Байшинхор /Хайдугийн хүү/

49.Чирхай /Хайдугийн хүү/

50.Чаужин /Хайдугийн хүү/

51.Тунбинай /Байшинхорын хүү/

52.Сэнгүнбилэг /Чирхайгийн хүү/

53.Бэсүдэй /Чирхайгийн хүү/

54.Оронар /Чаужингийн хүү/

55.Хонхотан /Чаужингийн хүү/

56.Арулад /Чаужингийн хүү/

57.Сөнид /Чаужингийн хүү/

58.Хабтурхас /Чаужингийн хүү/

59.Хэнигис /Чаужингийн хүү/

60.Хабул /Тунбинай сэцэний хүү/

61.Сэмсэчүлэ /Тунбинай сэцэний хүү/

62.Бүлтэчү / Сэмсэчүлийн хүү/

63.Охинбархаг /Хабулын хүү/

64.Бартанбаатар /Хабулын хүү/

65.Хутугту /Хабулын хүү/

66.Хутула /Хабулын хүү/

67.Хулан /Хабулын хүү/

68.Хадаан /Хабулын хүү/

69.Торойн отчигон /Хабулын хүү/

70.Хутугту /Охинбархагийн хүү/

71.Сэчэ-Бэхи /Хутугту Жүрхигийн хүү/

72.Тайчу /Хутугту Жүрхигийн хүү/

73.Мэнгитү /Бартанбаатарын хүү/

74.Нэгүүн /Бартанбаатарын хүү/

75.Есүхэй /Бартанбаатарын хүү/

76.Даридай /Бартанбаатарын хүү/

77.Бүри-Бөхө /Хутугтугийн хүү/

78.Зочи /Хутулагийн хүү/

79.Хирмау /Хутулагийн хүү/

80.Алтан /Хутулагийн хүү/

81.Их-Чэрэн /Хулан баатарын хүү/

82.Бадай /Их Чэрэнгийн зарц/

83.Кишлиг /Их Чэрэнгийн зарц/

84.Амбагай /Сэнгүний хүү/

85.Балхачи /Бэсүд овогийн элч/

86.Чилэдү /Өэлүн-Үжингийн нөхөр болох гэж байсан Мэргэдийн их элч/

87.Чилэгэрбөх /Чилэдүгийн дүү/

88.Хотонбараг /Татар иргэн/

89.Жалибуха /Татар иргэн/

90.Тэмүжин-Үгэ /Татар иргэн/

91.Хорибуха /Татар иргэн/

92.Тэмүжин /Есүхэйн хүү/

93.Хасар /Есүхэйн хүү/

94.Хачиун /Есүхэйн хүү/

95.Тэмүгэ /Есүхэйн хүү/

96.Бэгтэр /Есүхэйн хүү/

97.Бэлгүтэй /Есүхэйн хүү/

98.Дэй-Сэцэн /Хонгирад иргэн/

99.Чирха /Хонхотаны иргэн/

100.Мэнлиг /Чирха өвгөний хүү/

II Бүлэг

101.Таргудай /Тайчууд иргэн/

102.Хирилтуг /Тайчууд иргэн/

103.Тодойн-Гэрти /Тайчууд иргэн/

104.Сорхоншар /Чингис хааны 9 өрлөгийн нэг/

105.Чинбай /Сорхоншарын хүү/

106.Чулуун /Сорхоншарын хүү/

107.Боорчи /Чингис хааны 9 өрлөгийн нэг/

108.Наху /Боорчийн эцэг/

109.Тоорил буюу Ван хан /Есүхэйн анд/

110.Жарчиудай /Урианхай өвгөн/

111.Зэлмэ /Чингис хааны 9 өрлөгийн нэг/

112.Тогтоа /Чилэдүгийн ах Мэргидийн цэрэг/

113.Дайр-Үсүн /Мэргидийн цэрэг/

114.Хаатай Дармала /Мэргидийн цэрэг/

III Бүлэг

115.Жахахамбу /Тоорилын дүү/

116.Хүчү /Өэлүн эхэд бэлэг болгосон Мэргид хүү, Чингис хааны 1000ны ноён/

117.Хөхөчү /Өэлүн эхэд бэлэг болгосон Тайчууд хүү, Чингис хааны 1000ны ноён/

118.Хачиун /Жалайр иргэн/

119.Хархай /Жалайр иргэн, Хасарын туслах /

120.Харалдай /Жалайр иргэн, Чингис хааны агтчин/

121.Үнгүр /Мөнхөт хианы хүү, /Чингис хааны 1000ны ноён/

122.Хадаан /Дархад иргэн/

123.Далдурхан /Дархад иргэн/

124.Хубилай /Барулас иргэн, Хасарын туслах/

125.Худус /Барулас иргэн/

126.Жатай, /Мангуд иргэн/

127.Доголху /Мангуд иргэн, Чингис хааны чэрби түшмэл/

128.Үгэлэн /Боорчийн лүү/

129.Чаурхан /Зэлмийн дүү, Чингис хааны эдээлэгч/

130.Сүбээдэй /Зэлмийн дүү/

131.Дэгэй /Бэсүд иргэн, /Чингис хааны 1000ны ноён/

132.Хүчүгүр /Бэсүд иргэн/

133.Чилэгүтэн-Тахи /Сүлдүс иргэн/

134.Тайчиудай /Сүлдүс иргэн/

135.Сэцэ-Домог /Жалайр иргэн/

136.Архай Хасар /Жалайр иргэн, Чингис хааны эдээлэгч/

137.Сүйхэтү /Хонхотан иргэн/

138.Жэгэй /Сүхэгэн иргэн/

139.Сүхэхэй-Жаун /Жэгэйн хүү/

140.Нэүдэйн Цагаан

141.Хангиадай /Олхунод иргэн/

142.Сэчиүр /Горлос иргэн/

143.Мөчи /Дүрвэд иргэн/

144.Буту /Ихирэс иргэн/

145.Жунсо /Ноёхон иргэн/

146.Зургаан /Оронар иргэн/

147.Сохо-Сэцэн /Барулас иргэн/

148.Харачар /Сохо-Сэцэнгийн хүү/

149.Хорчи-Усун /Баарин иргэн/

150.Хөхөчөс /Баарин иргэн/

151.Мэнэн /Баарин иргэн/

152.Хорчи /Бодончарын барьж авсан эмээс гарсан хүү, Чингис хааны 1000ны ноён/

153.Хунан /Чингис хааны 1000ны ноён/

154.Даридай

155.Мулхалху /Жадаран иргэн, Чингис хааны адуучин/

156.Сорхату /Охинбархагын хүү/

157.Сача-Бэхи /Сорхатугийн хүү/

158.Тайчу /Сорхатугийн хүү/

159.Хучар /Нэгүүн тайжийн хүү/

160.Алтан /Хутула хааны хүү/

161.Өнгүр /Чингис хааны тогооч/

162.Дэгэй /Чингис хааны хоньчин/

163.Гүчүгүр /Чингис хааны тэрэгчин/

164.Додай /Гэргий хүүхэд зарц нарыг захирагч/

165.Чилгутай /Хасарын туслах/

166.Хуту /Чингис хааны адуучин/

167.Моричи /Чингис хааны адуучин/

168.Тахар, Тахай /Чингис хааны мэдээлэгч/

169.Сүхэхэй /Чингис хааны мэдээлэгч/

IV Бүлэг

170.Тайчар /Жамухын дүү/

171.Мүлхэ-тотаг /Ихирэс иргэн/

172.Боролдай /Ихирэс иргэн/

173.Жүрчидэй /Урууд иргэн/

174.Хуйлдар /Мангуд иргэн/

175.Жихүр /Чингис хааны тогооч/

176.Бүрибөх /Жүрхин иргэн/

177.Мэгүжин /Татар иргэн/

178.Шихихутуг /Чингис хааны 9 өрлөгийн нэг, Өэлүн эхэд бэлэг болгосон Татар хүү/

179.Тэлэгэтү /Жалайр иргэн/

180.Гүнгуа /Тэлэгэтү баяны хүү/

181.Чулуунхайч /Тэлэгэтү баяны хүү/

182.Зэвгээ /Тэлэгэтү баяны хүү/

183.Мухулай буюу Мухули /Чингис хааны 9 өрлөгийн нэг, Гүнгуан хүү/

184.Буха /Гүнгуан хүү/

185.Түнгэ /Чулуунхайчийн хүү/

186.Хаши /Чулуунхайчийн хүү/

187.Борохул /Чингис хааны 9 өрлөгийн нэг, Өэлүн эхэд бэлэг болгосон Жүрхин хүү/

188.Багу-Чорхи /Хатиган иргэн/

189.Чирхитэй /Салжиуд иргэн/

190.Алчи /Татар иргэн/

191.Жали /Татар иргэн/

192.Түгэ-Маха /Ихирэс иргэн/

193.Тэрхэг /Хонгирад иргэн/

194.Алхуй /Хонгирад иргэн/

195.Чоёг Цагаан /Горлос иргэн/

196.Гүчүд /Найман иргэн/

197.Буйраг /Найман иргэн/

198.Ходун /Тайчууд иргэн/

199.Аучу /Тайчууд иргэн/

200.Хоридай /Горлос иргэн, Чингис хаанд мэдээлэгч/

201.Жаха-Хамбу /Ванханы дүү/

202.Билгэ

203Хутуг /Ойрд иргэн/

204. Зургаадай буюу Зэв /Чингис хааны 9 өрлөгийн нэг/

V Бүлэг

205.Худуудар /Тайчууд иргэн/

206.Чуу мэргэн /Чингис хааны 9 өрлөгийн нэг/

207.Хархирүгэ /Чингис хааны 9 өрлөгийн нэг/

208.Чихарай

209.Жалман

210.Ширээт /Нүцгэн баарин иргэн/

211.Алаг-Наяа /Ширээт өвгөний хүү/

212.Хурчахус /Тоорил хааны хүү/

213.Гүр-Хан

214.Эрххар /Тоорил хааны дүү/

215.Инанча /Найманы хаан/

216.Дахай /Баатар/

217.Сүхэхэй-Жэүн /Баатар/

218.Хурчахус /Хаан/

219.Ажай /Татарын хаан/

220.Элхудур /Тайж/

221.Хулбари /Тайж/

222.Арин /Тайж/

223.Ихчирэн /Татаар иргэн/

224.Төгсбэх /Тогтоагийн хүү/

225.Хуту /Тогтоагийн хүү/

226.Чулуун /Тогтоагийн хүү/

227.Буйраг /Найманы хаан/

228.Еди-Тоблуг /Найманы ноён/

229.Хүгсэү /Найманы баатар/

230.Хүрэн /Убчигдайн баатар/

231.Сэнгүм /Ванханы хүү/

232.Тусах /Сэнгүмийн хүү/

233.Таян /Найманы хан/

234.Бухатай

235.Хиратай

236.Хишилиг /Чингисийн адуучин/

237.Нарийн-гэгээн /Ихчирэнгийн хүү/

VI Бүлэг

238.Хархалзан

239.Чихитай /Агтач/

240.Ядир /Агтач/

241.Хадиги

242.Ачиг-Чирүн /Баатар/

243.Хоришилэмүн /Тайж/

244.Ачиг-Ширүн

245.Жорчидай /Чингис хааны 1000ны ноён, Чингис хааны Уруудын авга/

246.Хуйлдар /Мангуд Сэцэн, Чингис хааны 1000ны ноён/

247.Өгөдэй /Чингис хааны хүү/

248.Жэүн /Чингис хааны элч/

249.Тай-Төмөр /Тоорил хааны дүү/

250.Буха-Төмөр /Тоорил хааны дүү/

251.Гүр-Хан /Тоорил хааны дүү/

252.Хунан /Тайчууд баатар/

253.Бахажи /Тайчууд баатар/

254.Баргужин

255.Буйраг /Гүчүгүдийн хаан/

256.Хубарихури /Чингис хааны элч/

257.Итүргэн /Чингис хааны элч/

258.Огда /Боол/

259.Сүбэхэй /Огданы хүү/

260.Хөхөчү-Хирсаан /Сүбэхэйн хүү/

261.Ехэй-Хонтагар /Хөхөчү-Хирсааны хүү/

262.Хасан /Сартаул иргэн/

263.Егү /Хасарын хүү/

264.Есүнхэй /Хасарын хүү/

265.Туху /Хасарын хүү/

266.Халиудар /Жауридайн иргэн/

267.Чахурхан /Урианхай иргэн/

268.Хадаг /Жүрхин иргэн/

VII Бүлэг

269.Толуй /Чингис хааны хүү/

270.Зүчи /Чингис хааны хүү/

271.Хорисубэчи /Таян ханы дараах их ноён/

272.Хүгсэү /Найманы баатар/

273.Торбиташ /Таян хааны элч/

274.Алахуш-дигитхури /Онгуд иргэн/

275.Ю-Хунан /Онгуд элч/

276.Отчигин /Ноён/

277.Додай /Чингис хааны чэрби түшмэл/

278.Өэлэн /Чингис хааны чэрби түшмэл/

279.Толун /Чингис хааны чэрби түшмэл/

280.Бучаран /Чингис хааны чэрби түшмэл/

281.Сүйхэтү /Чингис хааны чэрби түшмэл, Чингис хааны 1000ны ноён/

282.Худус-Халчинтай

283.Хорчин /Чингис хааны хэвтүүлийн захирагч/

284.Ханхархан /Найманы харуул/

285.Хүчүлүг /Таян ханы хүү/

286.Тататунга /Чингис хааны дээд шүүгч/

287.Дайр-Үсүн /Увас мэргидын тэргүүлэгч/

288.Наяа /Бааридайн ноён/

VIII Бүлэг

289.Гал /Тогтоагийн хүү/

290.Хорчи /Чингис хааны 1000ны ноён/

291.Илугай /Чингис хааны 1000ны ноён/

292.Түгэ /Чингис хааны 1000ны ноён/

293.Толун /Чингис хааны 1000ны ноён/

294.Чүлгэдэй /Чингис хааны 1000ны ноён/

295.Хоргасун /Чингис хааны 1000ны ноён/

296.Усун /Чингис хааны 1000ны ноён/

297.Шилүгэн /Чингис хааны 1000ны ноён/

298.Жидай /Чингис хааны 1000ны ноён/

299.Цагаангуа /Чингис хааны 1000ны ноён/

300.Алаг /Чингис хааны 1000ны ноён/

301.Булуган /Чингис хааны 1000ны ноён/

302.Харачар /Чингис хааны 1000ны ноён/

303.Хөхөчос /Чингис хааны 1000ны ноён/

304.Хүчхүр /Чингис хааны 1000ны ноён/

305.Бала /Чингис хааны 1000ны ноён/

306.Оронартай /Чингис хааны 1000ны ноён/

307.Дайр /Чингис хааны 1000ны ноён/

308.Мүгэ /Чингис хааны 1000ны ноён/

309.Бужир /Чингис хааны 1000ны ноён/

310.Мүнтүүр /Чингис хааны 1000ны ноён/

311.Долоодой /Чингис хааны 1000ны ноён/

312.Бөгэн /Чингис хааны 1000ны ноён/

313.Худус /Чингис хааны 1000ны ноён/

314.Марал /Чингис хааны 1000ны ноён/

315.Жибгэ /Чингис хааны 1000ны ноён/

316.Юрүхан /Чингис хааны 1000ны ноён/

317.Хөхө /Чингис хааны 1000ны ноён/

318.Удутай /Чингис хааны 1000ны ноён/

319.Бала-Чэрби /Чингис хааны 1000ны ноён/

320.Хэтэ /Чингис хааны 1000ны ноён/

321.Мөнх /Чингис хааны 1000ны ноён/

322.Халжа /Чингис хааны 1000ны ноён/

323.Хурчахус /Чингис хааны 1000ны ноён/

324.Хонгиран /Чингис хааны 1000ны ноён/

325.Тогоонтөмөр /Чингис хааны 1000ны ноён/

326.Мэгэтү /Чингис хааны 1000ны ноён/

327.Мороха /Чингис хааны 1000ны ноён/

328.Дорибөхө /Чингис хааны 1000ны ноён/

329.Идухадай /Чингис хааны 1000ны ноён/

330.Ширахул /Чингис хааны 1000ны ноён/

331.Даун /Чингис хааны 1000ны ноён/

332.Дамача /Чингис хааны 1000ны ноён/

333.Хауран /Чингис хааны 1000ны ноён/

334.Тодсаха /Чингис хааны 1000ны ноён/

335Тунхуйдай /Чингис хааны 1000ны ноён/

336.Тобуха /Чингис хааны 1000ны ноён/

337.Ажинай /Чингис хааны 1000ны ноён/

338.Түйдхэр /Чингис хааны 1000ны ноён/

339.Сачуур /Чингис хааны 1000ны ноён/

340.Жидэр /Чингис хааны 1000ны ноён/

341.Олар /Чингис хааны 1000ны ноён/

342.Хингиадай /Чингис хааны 1000ны ноён/

343.Ашиг/Чингис хааны 1000ны ноён/

344.Хадай /Чингис хааны 1000ны ноён/

345.Чигу /Чингис хааны 1000ны ноён/

346.Буту /Чингис хааны 2000ны ноён/

IX Бүлэг

347.Гэнигэдэй

348.Наринтоорил /Цагаангуагийн хүү/

349.Гүчүгүр /Чингис хааны дархан, Чингис хааны 1000ны ноён/

350.Мулхалху /Чингис хааны 1000ны ноён/

351.Их-Нэүрин /Чингис хааны хэвтүүлийг захирагч ноён/

352.Есөнтэй /Зэлмийн хүү/

353.Бүхэдэй /Түгэгийн хүү/

354.Хорхудаг /Чингис хааны Хорчинг захирагч/

355.Лаблах /Чингис хааны Хорчинг захирагч/

X Бүлэг

356.Арслан /Харлагийн хан/

357.Идүүд /Уйгурын хан/

358.Адхираг /Уйгур элч/

359.Дарбай /Уйгур элч/

360.Эди /Хэргисийн ноён/

361.Инал /Хэргисийн ноён/

362.Алдиэр /Хэргисийн ноён/

363.Өлэбэг /Хэргисийн ноён/

364.Иналч /Хутугагийн хүү/

365.Төрэлч /Хутугагийн хүү/

366.Онгууд

367.Дөрбэй

368.Цагаадай /Чингис хааны хүү/

369.Алчидай /Чингис хааны хүү/

370.Хөхөчү буюу Тэв тэнгэр бөө

371.Жибэгэ /Жалайрын иргэн/

XI Бүлэг

372.Хашин /Тангуд хан/

373.Илаху /Тангуд бурхан/

374.Жубхан /Чингис хааны элс/

375.Ухуна /Чингис хааны элч/

376.Аша-хамбу /Сартаул хан/

377.Тогочар /Чингис хааны баатар/

378.Мэлиг /Султан хан/

379.Жалалдин /Султан/

380.Хонхай /Хорчин/

381.Хонтахар /Хорчин/

382.Чормаган /Хорчин/

383.Дөрбуй /Дөрвэд баатар/

384.Ялавач /Сартаул иргэн/

385.Масхуд /Ялавачийн хүү/

XII Бүлэг

386.Гилүгэтэй

387.Бат /Чингис хааны ач/

388.Оготор /Чингис хааны хүү/

389.Мөнх /Чингис хааны ач/

390.Бүри /Чингис хааны хүү/

391.Гүюг /Чингис хааны ач/

392.Олдхар

393.Аргасун

394.Мангай /Өгэдэйн хүү/

395.Хонхордой /Өгөдэй хааны хэвтүүлийн захирагч/

396.Бужиг

397.Ширхан /Өгөдэй хааны хэвтүүлийн захирагч/

398.Элжгэдэй

399.Амал /Өгөдэй хааны захирагч/

400.Чанар /Өгөдэй хааны захирагч/

401.Ялбаг /Өгөдэй хааны захирагч/

402.Хараудар /Өгөдэй хааны захирагч/

403.Тэмүдэр /Өгөдэй хааны захирагч/

404Жэхү /Өгөдэй хааны захирагч/

405.Чанай /Өгөдэй хааны захирагч/

406.Уйгуртай /Өгөдэй хааны захирагч/

407.Арачиан /Өгөдэй хааны захирагч/

408.Тогучар /Өгөдэй хааны захирагч/

More 724 0

Category: Гол мэдээ / Нийтлэл / Зөвлөгөө

Энерги эргэх хууль

2015/08/29

Энерги эргэх хууль

Author: tonshuul on 29-08-2015, 16:45

Энерги эргэх хууль

Тэр нэгэн мунхаг сэтгэлтэн өөрийн жаргалаа бодож, таныг гомдоосон бол хариугаа авах гэж бүү хичээ. Учир нь хэн нэгний аз жаргалыг булаахад ирээдүйн аз жаргалтай байх боломж үгүй болж байдаг. Энэ бол энергийн хууль. Тэр хүнийг та аль нэг амьдралдаа яг тэгэж гомдоож байсан учраас л тийм зүйл өнөөдөр болж байгааг санаарай. Тэр хүн бас эргээд таныг гомдоосныхоо төлөө нэг л өдөр уйлтлаа зовох болно. Харин та түүнийг зүгээр л уучилж орхисноор түүнтэй холбоотой энергийн эргэж биелэх нөлөөллөөс салчихаж байна гэсэн үг юм. Харин өшөөгөө эргүүлээд авах аваас дахиад л муу зүйлсийг эргээд тэр хүн хийх болно. Тэгээд л таны бие өвдөнө, сэтгэл хямарна.

Өнөөгийн Монголын нийгэмд ийм зүйл маш ихээр гарч байна. Ялангуяа бөө нар хүнээс хариугаа авах гээд ирсэн хүмүүст үүнийг ухааруулаад явуулахын оронд өшөө хорслыг нь улам даамжруулан, бусдыг хорлож, хүний амиар ч хүртэл тоглодог болж.
Ялангуяа хайр дурлал, эхнэр нөхрийн харьцаанд тохиолдож байгаа зүйл. Гэтэл хар домоор хажуудаа татсан хүн хэзээ ч хүнийг сэтгэлээсээ хайрлаж чаддаггүй. Учир нь тэр дом нь хүний дотор хорлол буюу хар энерги шингээсэн байдаг учраас амьд утсан хүүхэлдэй л болгож хувиргадаг гэсэн үг юм. Нэг ёсондоо тэр хоёрт зүй ёсны жинхэнэ, амьд аз жаргалтай гэр бүлийн харьцаа үүсэх боломжгүй болдог.

Бид нар залуу хүмүүс, ухаантай байж, энергийн эргэх энэ жижигхээн хуулийг л санаад явж байвал та бусдад муу муухайг биш, сайн сайхныг хүсч амьдрах болно.

Үгүйдээ гэхэд 3 орой долоон бурхан одонд нэг нэгээр нь 7 хундага сүү өргөхдөө өөрийгөө гомдоож, зовоосон тэр хүний муу сэтгэл нь ариусч, ухаарал ирэн, сайн хүн болохыг ерөөн өргөл өргөх нь танд сайхан энергийг дуудаад зогсохгүй, тэр хүнээс илгээж байгаа муу энергийг устгаж, ариусгаж байдаг.

Та юу үйлдэнэ тэр эргээд тохиолддог.

Бие биедээ сайн сайхныг хүсч, уучилж нигүүлсэн, инээмсэглэл, хайраа бэлэглэж амьдарснаар чиний ирээдүйд ч, үр хүүхдэд ч гэсэн тийм гайхалтай сайхан зүйлсүүд тохиолдож, сайн хань ижилтэй учирч мөнхөд жаргадаг юм шүү. Сайхан ханийн тэнгэртэй яваарай залуусаа.

More 781 0

Category: Нийтлэл /

Иргэдийн 97 % нь Сүхбаатарын талбайн нэрийг хуучнаар нь үлдээхийг дэмжлээ

2015/08/29

Иргэдийн 97 % нь Сүхбаатарын талбайн нэрийг хуучнаар нь үлдээхийг дэмжлээ

Author: tonshuul on 29-08-2015, 13:50

Сүхбаатарын талбайн нэрийг хэвээр нь үлдээх санал асуулгыг их жанжин Д.Сүхбаатарын үр хүүхдүүд өнгөрсөн даваа, мягмар гаригт Чингисийн талбайд явуулсан. Тэгвэл цаасаар авсан санал асуулгад нийтдээ 1315 хүн оролцжээ. Санал асуулгад оролцсон иргэдийн 1276 буюу 97 хувь нь Д.Сүхбаатарын талбайн нэрийг хуучнаар нь үлдээх хэрэгтэй гэж үзжээ.

Үлдсэн 39 хүн буюу гурван хувь нь л Чингисийн талбай болгосныг дэмжиж буйгаа илэрхийлжээ. Санал асуулгын дүнгээс харахад иргэдийн олонхи нь Сүхбаатарын талбайгаа санагалзаж байгаа нь илт байна. Үүнийг батлах бас нэгэн судалгаа байна. Цахим ертөнцөд явуулсан судалгаагаар иргэдийн олонхи нь Сүхбаатарын талбайн нэрийг эрх баригчид дур мэдэн өөрчилснийг буруушааж байна. Тодруулбал, санал асуулгад оролцсон 922 хүний 732 нь Чингисийнх болгож нэрийг нь өөрчилснийг буруу, 190 хүн зөв гэж үзэж буйгаа илэрхийлжээ. Юутай ч хотын удирдлагуудын гаргасан шийдвэрт иргэд сэтгэл дундуур байгаа нь тодорхой боллоо. Одоо эрх баригчид ямар хариу өгөх нь сонирхолтой байна.

Талбайн нэрийг зориудаар өөрчилсөн нь их жанжин Д.Сүхбаатарын түүхэнд гүйцэтгэсэн үүргийг бүдгэрүүлэх гэсэн зорилготой гэж дүгнэх хүн цөөнгүй байгаа юм. Иргэдийнхээ саналыг хотын дарга өчүүхэн төдий ч хайхарч үзэхгүй байгаа учраас их жанжин Д.Сүхбаатарын үр хүүхдүүд төр засагт үгээ хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлэхээр шийдсэн бололтой. Жанжин Д.Сүхбаатарын байгуулсан гавъяаг Монголчууд бид мартах учиргүй. 1921 оны үндэсний ардчилсан хувьсгалын үр дүнд ардын хэмжээт цаазат Засгийн газар байгуулагдсан түүхтэй. Тиймээс улстөрчдийн ухвар мөчид шийдвэрийг ус балгасан мэт чимээгүй хараад суух нь зүйд нийцэхгүй болов уу. Их жанжин бага балчир наснаасаа бичиг номд шамдан идэр насандаа Хүрээ, хиагтын их замын өртөөнд улаач хийж байгаад 1912-1919 онд цэргийн албанд мордож, эх орны тусгаар тогтнол, ард түмнийхээ амар амгалан амьдралын төлөө эрэлхэг гавъяа байгуулсан нь түүхийн хуудаснаа тодхон үлджээ.

Түүний эрэлхэг зориг, гавъяаг үнэлж, Богд хааны зарлигаар 1912 онд тавдугаар зэргийн цагаан шилэн жинс, тогосын отго, 1915 онд дөрөвдүгээр зэрэг, 1917 онд Баргын нутагт хятадын цэрэгтэй амжилттай байлдсан гавъяаг алдаршуулж, гутгаар зэрэг, 1919 онд хууль шаштир хэвлэх газарт сайн ажилласан лам, ардыг хөхиүлэн шагнахдаа Д.Сүхбаатарт дэд зэрэг, 1921 онд бүх цэргийн жанжин Д.Сүхбаатарт гурван нүдэт тогосын отго, зоригт баатар цолоор шагнаж байжээ. "Хэрвээ өнгөрсөн үе рүүгээ гар буу шагайвал ирээдүй үе чинь чамруу их буугаар буудна” гэж үг байдаг.

Зарим улстөрчид Д.Сүхбаатарын Монголын түүхэнд гүйцэтгэсэн гавъяаг баллуурдахаар оролдож байгаа нь өнгөрсөн үе рүүгээ гар буу шагайж буйгаас өөрцгүй билээ.

More 832 0

Category: Онцлох / Нийтлэл

Сүхбаатар дүүргээс төлөөлөгчиддөө тэрбумаар тооцогдох урамшуулал олгодог уу?

2015/08/28

Сүхбаатар дүүргээс төлөөлөгчиддөө тэрбумаар тооцогдох урамшуулал олгодог уу?

Author: tonshuul on 28-08-2015, 20:56

Шилэн дансны цахим хуудасны "Цалингийн зардлаас бусад таван сая төгрөгөөс дээш үнийн дүн бүхий орлого, зарлагын мөнгөн гүйлгээ” хэсэгт Сүхбаатар дүүргийн ИТХ төлөөлөгчдийн урамшуулалд гуравдугаар улиралд 126 тэрбум төгрөг зарцуулсан гэх "хачирхмаар” дүн мэдээ тавигдсан байх юм.

Үнэхээр дүүргийн ИТХ-ын төлөөлөгчдийн урамшуулалд тэрбум тэрбумаар тооцогдох урамшуулал олгодог эсэхийг тодруулахаар тус дүүргийн ИТХ-ын нягтлан бодогч Б.Цолмонтой холбогдоход "Орон андуурч гарсан мэдээлэл байна. Манай Сүхбаатар дүүрэг 35 төлөөлөгчтэй. Улирал тутам нэг төлөөлөгч 5 сая төгрөгний урамшуулал авдаг. Энэ алдаагаа засуулахаар хандсан байгаа” гэсэн "хэнэггүй” хариулт өгөв.

Ард иргэдийн татвараас боссон төсвийн мөнгөнд ингэж хайхрамжгүй хандаж, орон андуурчихжээ гээд сууж байх хэнэггүй, ажилдаа дэндүү хайхрамжгүй ханддаг төрийн албатай гэдэг нь энэхүү төсөв мөнгөний асуудлаас дэндүү ил харагдана.

Нэг тоо нэмэхэд л мөнгөн дүн нь саяаас тэрбум болдог энэ үйлдэлд ингэж хайхрамжгүй хандаад сууж байгаа хүмүүс ямар хариуцлага хүлээх ёстой вэ?

Сүхбаатар дүүргээс 35 хүн дүүргийнхээ 136424 иргэнийг төлөөлөн дуу хоолой болж ИТХ-ын төлөөлөгчөөр ажиллаж буй. Нэг төлөөлөгч улиралд 5 сая төгрөгний урамшуулал авдаг. Энэ тоог сараар хувааж бодоход нэг сард 1 сая 600 мянган төгрөг авдаг гэсэн үг.

Улсын төсвөөс зөвхөн Сүхбаатар дүүргийн ИТХ-д төлөөлөгчдийн урамшуулал болгож нэг жилд 700 сая төгрөг төгрөг зарцуулдаг. Гэвч дүүргийнхээ иргэдийг төлөөлөн суугаа төлөөлөгч нэг улиралд 5 сая төгрөг аваад юу хийдэг талаар тус дүүргийн ИТХ-ын албан ёсны цахим хуудас буюу www.sbdcouncil.mn сайтад хандахад ажлын тайлан мэдээлэл алга. Харин төлөөлөгч тус бүрийн зураг хөрөг, танилцуулга бүхий мэдээлэл томоос томоор харагдана.

Ийм мэдээлэлтэй байж ил тод засаглал гэж "бардамнаж” ярих нь үлгэр юм.

Сардаа төрөөс нэг сая 500 мянган төгрөг аваад жилд тоотой хэдэн удаагийн хуралдаанд оролцчихоод, тойргоороо баяр ёслолын үеэр ганц нэг үзэгдэж уулзалт хийчихээд явдаг ийм өөрөө удирдах ёсны байгууллагатай байхад төлөөлөгч болох гэж "улайран” зүтгэх нь ч аргагүй юм.

Ингэж урамшуулал нэрээр нэг л дүүрэгт жилд 700 сая төгрөг зарлагаддаг.

Аймаг, дүүргийн ИТХ дунджаар 30- 35 төлөөлөгчтэй. Тэгэхээр 21 аймаг, 9 дүүрэгт ИТХ-ын төлөөлөгч гэж улсын төсвөөс жилдээ дунджаар 21 тэрбум төгрөг зарцуулдаг байх нь.

Иргэн таны дуу хоолой болж аймаг, дүүргийнхээ ИТХ-д төлөөлөн суухдаа ийм хэмжээний мөнгө авдаг гэдгийг та мэдэх үү?

Тэгвэл энэ мөнгөө юунд зарцуулдаг эсэхийг сонгосон төлөөлөгчөө асуух бүрэн эрх иргэн танд бий.

Г.Эрдэм

More 640 0

Category: Гол мэдээ / Нийтлэл

Мэнэнгийн тал жил ирэх тусам устаж үгүй болж байна

2015/08/28

Мэнэнгийн тал жил ирэх тусам устаж үгүй болж байна

Author: tonshuul on 28-08-2015, 20:18

"Петро Чайна Дачин Тамсаг” компанийн 21-р талбай Мэнэнгийн талд газрын тосны олборлолт явуулдаг. Энэхүү компани Мэнэнгийн талыг устгаж үгүй болгож байгаа бөгөөд ийм байдлаар олборлолт явуулбал Монгол орны маань байгаль экологийн чухал газар "Мэнэнгийн тал”-аа үгүй болгох аюул нүүрлэж байгаад Дорнодын залуучууд санаа зовниж байгаагаа өнөөдөр илэрхийлсэн юм.

"Мэнэнгийн талаа хамгаалъя ТББ” тэргүүн З.Болд хэлэхдээ:. "Петро чайна дачин тамсаг компанид байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийг хэрэгжүүл, засмал замаа тавиад газрын тос зөөхийг шаардах болно. Бид 9 сараас Дорнод аймагтаа Матад сум, Халхгол сумдад ажиллана. Иргэдтэй уулзаж гарын үсэг цуглуулна. Аймгийнхаа иргэдийн төлөөлөгчдийн хуралд шахалт үзүүлнэ. Монгол улсын Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулинд заасны дагуу эхлээд тухайн шатны засаг дарга санал гаргаж, ИТХ-аараа хэлэлцээд аймгийн ИТХ дэмжвэл Засгийн газарт уламжилна. Засгийн газар УИХ-д өргөн мэдүүлсэнээр эцсийн шийдвэр УИХ-аас гарна. Мэнэнгийн тал бол Монгол орны үзэсгэлэнт байгаль Бурхан халдун, Хөвсгөл далай шиг байгалийн чухал газар болохоор Монгол улсын төр хамгаалалтанд авч цаашлаад дэлхийд өвд бүртгүүлэх хэрэгтэй хэмээн ярьлаа.

More 575 0

Category: Гол мэдээ / Нийтлэл

Нэг хүнд 23 литр согтууруулах ундаа ногдож байна

2015/08/25

Нэг хүнд 23 литр согтууруулах ундаа ногдож байна

Author: tonshuul on 25-08-2015, 16:40

Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэн, Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагатай хамтран согтууруулах ундааны хэрэглээний өнөөгийн байдлын судалгааг гаргажээ. Энд дурьдсанаар Монгол Улсын нэг иргэнд 23 литр согтууруулах ундаа ногдож байна. Энэ нь согтууруулах ундааны хэрэглээ маш өндөр байгааг харуулжээ. ( Жишээ нь Германд нэг хүнд ноогдох 9,6 литр, энэ үзүүлэлтээ маш өндөр байна гэж дүгнэжээ.
http:// www.kenn-dein-limit.info/ news/artikel/ aktuelle-zahlen-zum-alkohol konsum-in-deutschland.html )

Үүнээс гадна Монголд насанд хүрсэн иргэдийн 51 хувь нь согтууруулах ундааг хэтрүүлэн хэрэглэдэг нь тогтоогдсон байна. Өөрөөр хэлбэл, таван хүн тутмын нэг нь согтууруулах ундааг хэтрүүлэн хэрэглэдэг гэсэн үг. Дээрх үзүүлэлт нь Монгол Улсын иргэдийн согтууруулах ундааны хэрэглээ санаа зовоохуйц, өндөр түвшинд байгааг илтгэх аж.

Энэ судалгааг 2005, 2009, 2013 онуудад хийсэн ч жил тутамд өсөлттэй гарсан байна. Иймээс архины хортой хэрэглээг бууруулахад нийгмээрээ идэвхтэй оролцох шаардлага тулгарчээ.

Зураг дээр өнгөрсөн Бямба гаригт Тэрэлж амралтанд хөл дээрээ явж чадахгүй болтол согтсон нэгнээ автобус руу хэвтээгээр нь зөөж байгаа Монголчууд.

DMNN

More 1045 0

Category: Нийтлэл

Уул усны диваажин Увсын цэнхэр хязгаар

2015/07/28

Уул усны диваажин Увсын цэнхэр хязгаар

Author: tonshuul on 28-07-2015, 14:08

Аймаг үүсэн байгуулагдсaны 90 жилийн ойн их баярын энэ жил нутгийнхаа сонин содон гайхамшгуудын талаар уншигч түмэнтэйгээ хуваалцахын ялдамд яагаад энэ нутгийг уул усны диваажин, Увсын цэнхэр хязгаар хэмээхийн учрыг тайлахыг оролдом уу.

Улаангомд онгоцоор ирэх бүрт тэртээ доор Ханхөхийн их нуруу хөхөрч, Хяргас, Увс нуур цэнхэртэж цэлэлзэн, Алтан элс шаргалтаж, Хархираан их уулс тун сүрлэгээр өмнөөс угтдагсан. Улсын хойд хилээс Хар ус нуур хүртэл үргэлжлэх их нууруудын хотгорын баруун талаар Хархираа, Түргэний уулс сүндэрлэнэ. Их уулсын ноён оргил Цагаан дэглий уул нь далайн түвшнээс дээш 4245метр өргөгдсөн, мөнх цас, мөсөн гол бүхий зүрхэн хэлбэртэй сүрлэг хайрхан.

Түргэний уулс хойшоогоо Байрамын нуруу болж, Тагнын нурууны өмнөд хэсэг Мөнгөн тайгад тулна. Хархираа Түргэнээс өмнө зүгт Ёл, Харгайт, Бураат зэрэг бэсрэг уулс үргэлжилсээр Ховд голын зүүн хойт талд сүндэрлэх домогт Алтанхөхийн нуруунд хүрдэг юм.

Хангайн нурууны төгсгөл Ханхөхийн нурууны ноён оргил Алтан Дуулга далайн түвшнээс дээш 2923 метр. Уулын арын хөвч ой нь битүү шинэс, хуштай, улаан номонд орсон ховор, нэн ховор эмийн ургамлууд, буга, бор гөрөөс, бодон гахай элбэгтэй, хөвч тайгын хэв шинжийг агуулсан өвөрмөц тогтоцтой сүрлэг хайрхан бөлгөө. Хөхийн их уулсын өврөөр Хос, Далантүрүүний говь, баруун талаар нь Айраг, Хяргас нуур хүрээлдэг бөгөөд хойшоогоо Тогтохын шил хэмээн нэрээ өөрчилж, 200-гаад км үргэлжилсээр Хархираан их уулсад дөхөж очдог.

1905 оны зун Ханхөхий, Булнайн нурууг хамарсан асар хүчтэй газар хөдлөлт болж, 400 гаруй км урт цууралт үүссэн ба газар хөдлөлтийн үеэр ойролцоох нууруудын ус маш өндөр цацагдан ойж байхыг олон хүн харсан байдаг. Хөхийн ард зусаж байсан малчин Дүүрэн гэдэг айлын арван хэдтэй хүүгийн хариулж явсан хонь, дагуулж явсан нохой нь хүртэл газрын их ангал руу орон, хоттой хонины шуугих дуу хэд хоног тасрахгүй байсан тухай газарзүйч, эрдэмтэн Намнансүрэн гуайн тэмдэглэлд буй. Ханхөхийн нурууны ар өврөөр нутагладаг илжгэн халхууд XVII зууны үед Хөвсгөл, Архангайн зааг орчмоос нүүдэллэн ирж суурьшсан ба баяд ястнууд Тогтохын шилээ даган Баян нуур, Тэсийн голоо шүтэж амьдарцгаадаг. Харин дөрвөдүүд Улаангомоос хойш Хархираа, Түргэний уулс, Мөнгөн тайгын өвөр хэсгээр нутагладаг юм. Ханхөхий, Хархираан их нуруудыг уулсын диваажин гэхээс өөр аргагүй.

Хүүхэд ахуй цагаасаа очих дуртай байсан "Хархираа” амралтнаас доошоо харахад алган дээр тавьсан мэт хөхрөн цэлэлзэх Увс нуур зах хязгаар нь үл харагдан үргэлжилдэг ба Хархираан ноён оргилоос 30 гаруйхан км орших энэ нуур 3500 метрээр нам доор гэхэд үнэмшмээргүй санагддаг байлаа. Манай орны хамгийн том энэ нуур нь далайн түвшнээс 760 метрт орших бөгөөд 3350 кв.км талбайг эзлэн тогтоно. ЮНЕСКО-гийн дэлхийн байгалийн өвд бүртгэлтэй үзэсгэлэнт Увс нуур маань 200 гаруй сая жилийн настай. Нуурт Тэс, Нарийн, Хархираа, Боршоо, Сагиль, Хөндлөн, Хандгайт, Торхилог гээд их бага нийлсэн дөчөөд гол горхи цутгадаг ч загас, жараахай байдаггүйн учир нь давс маш ихтэй, шорвог. Гэсэн ч ногтруу, галуу, нугас, цахлай зэрэг нүүдлийн шувууд олноор цугласан үед нь дэргэд нь очиж умбаж шумбах юм бол усны диваажин гэж ийм байдаг болов уу гэлтэй сэтгэгдэл төрдөг юм.

Биднийг дунд сургуульд сурч байх үед Увс нутгийнхны сүлд дуу болж байсан:

Далан хэлийн жигүүртэн шувууд

Далавч мэдэн зугаалан цэнгэсэн

Тунгалаг Увсын цэнхэр мандалд

Тольдон байдаг Улаангом гэсэн мөртүүд одоо хүртэл сэтгэл зүрхэнд шингэн үлджээ.

Тэс гол Булнайн нуруунаас эх авч, 700 гаруй километр туулсаар Бөөрөгдэлийн элсийг хаяалж, Тувагийн хил даван Тагнын нурууны өмнөд уулсыг сүлжин хэсэг гүйснийхээ эцэст эргэн хил давж ирээд Увс нууртаа цутгадаг "Эх оронч гол” бөлгөө. Нуурт цутгахдаа зэгс, намаг бүхий таван том салаа үүсгэдэг учир таван Тэс гэдэг хэллэг үүсчээ. Тэсийн голыг даган зэрлэг чацаргана их ургадаг тэр нь амт чанараараа Монголд бүү хэл дэлхийд хосгүй. Зундаа зах дээр зарагдаж байгаа савтай айраг бүр Булганы "Сайхных” болчихдог шиг намартаа ууталсан чацаргана бүр "Увсынх” хэмээн цоллуулдаг гэмтэй.

Бөхмөрөний тунгалаг гол нь Мөнгөн тайгаас эх авч Ачит нуурт цутгана. Тэндээсээ Ховд гол болон гарч, хотол олныг ундаалж урссаар 500 гаруй км туулан Хар ус нуурыг тэжээн тэтгэнэ.

Москвагийн улсын их сургуульд сурч байсан 40-өөд жилийн тэртээ шалгалт шүүлгийнхээ чамгүй давааг давчихаад төрсөн нутаг аав ээжийгээ зорин Ярославын галт тэрэгний буудлаас хөдлөх тэр мөч хамгийн сэтгэл хөдлөм үе байдаг байж билээ. Галт тэргээр тав хоног түжигнүүлсээр Улаанбаатарт ирнэ, унаа олж Увс руу хөдлөх хүртэл нойр бараг хүрэхгүй дээ. Замын зардал болох 188 төгрөгийг барж дийлэхгүйгээс нагац ахынхаа чиргүүлтэй "ЗИЛ-130” машины барааны брезентэн доогуур шургаж нуугдсаар "22-ын товчооны” шалгалтыг өнгөрөөд санаа жаахан уужрана, ачаандаа түүртсэн моторын яраглах дуунд нойр хагаслан өдөр шөнөгүй явсаар гурав дахь хоногийн үүрээр төрөлх нутаг Турууныхаа барааг хардаг байлаа. Тэр үед үе тэнгийн нөхөд маань биднийг:

Дөрвөд хүн хүн биш

Дөрвөн шийр мах биш хэмээн даапалахад нь өмнөөс нь:

Дөрвөд хүн төрийн толгой

Дөрвөн шийр малын тулгуур гэх юм уу эсвэл:

Төв хороог Цэдэнбал

Төв театрыг Түмэндэмбэрэл

Төв цэнгэлдэхийг Баянмөнх эзэгнэж байгаа шүү хэмээн онгирдог байж билээ.

"Туулын урсгал шөнөдөө сайхансан

Торгон долгио хаялан мяралздагсан

Хоёр ангир дандаа хөвдөгсөн

Холын анираар ган ган дуугардагсан” хэмээн дуулж явсан ардын жүжигчин Д.Түмэндэмбэрэл гуайн уянгалаг хоолой бидний үеийнхний сэтгэл зүрхэнд хоногшин үлдсэн билээ.

Ханхөхийн их нуруу давхар уулстай. Ар, Өвөр хоёр нурууны завсраас Хангилцагийн гол эхээ аван урсана. Өвөр нурууных нь ноён оргил "Хөхийн зоо” дээрээс өмнө зүгийг дурандваас Их Монгол элс шаргалтаж, баруун хойшоо харваас Айраг Хяргас нуур хослон цэнхэртэнэ. Ар нурууны ноён оргил "Алтан дуулгын” оройгоос чанх хойшоо дурандвал Хархираан их уулс тэртээ алсад дуниартан цэнхэртдэг бөгөөд хойшоогоо Увс нуур хүртэл үргэлжлэх дэлхийн бөмбөрцгийн хамгийн хойт цэгт орших их манхан Бөөрөгдэл, өмнө захаар нь Алтан элс шаргалтаж, түүний хойхнуур цэнхэртэх зэрэглээн дунд Тагнын нуруу хөхрөн хөвөлздөг болой. Хагас зууны өмнө энэ их хөх уулс, Саяаны нуруу бүхэлдээ манай нутаг байсан даа гэж бодохоос самсаа шархирдаг байлаа. "Хэнтий, Хэнгай, Саяаны... гэж гэж эхэлдэг алдарт шүлгэндээ их зохиолч Нацагдорж гуай эх орныхоо хилийг дурайтал зурсан байдаг даа.

Баруун хойшоо дурандваас ХХ зууны манлай бөх, их аварга Х.Баянмөнхийн унасан газар, угаасан ус Борхайрхан уул налайж, Хангилцагийн гол мяралзана. Зүүн хойшоогоо саравчилваас Монгол улсын залуу аварга Мөнхбат, арслан Ганбат, начин Эрдэнэбилэг нарын төрсөн нутаг Харцагаан усны уулс хүглийн, Өлөнгийн их талд тариан түрүү шаргалтдаг юм. Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Үүр сумын нутаг Уйлган голын хөндийгөөс Цэвээнравдан, Дамдин, Батсуурь гээд халхын нэртэй аваргууд мэндэлж байсан бол зургаан сумын нутаг дамнан үргэлжлэх Ханхөхийн нурууны ар, өвөрт Баянмөнх, Балжинням, Мөнхбат гээд Увсын гурван "хар” аварга төрсөн бөлгөө.

Улсын тусгай хамгаалалтанд орсон Алтан элсэн дунд "Нисэхийн” хадан уулс хүрэнтэж, нүд гүйцэж хардагсан бол цаахан дор нь Тэсийн гол мяралздаг. Баруун, Зүүн Турууны голууд Ханхөхийн нуруунаас эх авч, Алтан элс рүү уралдаж очин шургаснаа гэнэт хоёулаа дэлбэрэн гарч, Баруун, Зүүн Нарийны голууд болон урсаж Увс нуураа тэтгэнэ. Эндхийн баян бүрдүүдэд хэн нэгэн нь цуглуулга болгоод тарьчихсан мэт Монгол оронд ургадаг бүх л зүйлийн ховор ургамлууд ургадаг. Увс нутаг бол үнэхээр ертөнцийн гоо үзэсгэлэн төгс бүрдсэн газар юм шүү.

Тэмээнээс өөр мал уудаггүй зөөлөн давсархаг Хяргас нуур, цэнгэг устай Айраг нууртай 200м өргөн, таван км урттай нарийхан хоолойгоор холбогддог нь их сонин. Яг л Газар дундын тэнгисийг Энэтхэгийн далайтай холбодог Суэцийн сувгийг санагдуулдаг. Суэцийн сувгийг Египетийн сая сая боолчууд хэдэн зууны турш нүцгэн гараараа малтаж гаргасан бол Хяргас-Айраг нуурын энэ хүйн холбоог Байгаль Бурхан хэдэн сая жилээр урлан бүтээснийг бүү мэд.

Ийм сайхан нутгийг чинь уул усны диваажин гэхээс өөр яах билээ. Яруу найрагч О.Дашбалбар асан 90-ээд оны дундуур манай нутгаар зочлохдоо:

Далай шиг их устай

Хангай шиг сайхан уулстай

Говь шиг шаргал элстэй

Яасан сайхан өлгий вэ хэмээн шүлэглэсэн байдаг.

Хар тэнгисд жилд нэг удаа үнэгүй явж амрах эрхтэй байсан тэр үеийн МАХН-ын том боссуудын нэг Майдар гуай гэр бүлтэйгээ ийшээ жил бүр ирж, тухалдаг байснаас үзэхэд "Хар тэрмэсийн” аршаан, Хяргас нуурын давсархаг ус эрхэм даргад их зохидог байсан бололтой. Харин тэрээр нэг удаа өөрөө бүү хэл өрөөлийн хүмүүсийг багагүй тэвдүүлсэн дөчөөд жилийн өмнөх түүхийг энэ ташрамд уншигч түмэндээ хүргэвэл сонин байх болов уу.

Тэр жил Майдар дарга энд гэр бүлтэйгээ ирчихээд нэг өдөр нууранд зугаалж, загасчлахаар гарч өгчээ. Хаанаасаа ч олж ирсэн юм бүү мэд гурван хүний багтаамжтай мотортой жижигхэн завинд бие хамгаалагч-комиссар болох НАХЯамны настай хурандаа мөн манай аймгийн цагдаагийн даргын жолооч залуутай сууж аваад нуурын мандлаар хурдалж явтал гэнэт завины мотор нь унтарч дашийн шоо болох нь тэр. Гар утас энэ тэр гэж тэр үед байсан биш ядаж сэлүүр ч байхгүй тэр хэд яахаа мэдэхгүй сууж байтал нар орж, харанхуй болон нуурын эрэг дээр амралтанд байсан хүмүүс дээр дооргүй бужигналдаж гэнэ. Ойролцоо сум аймгийн төв рүү давхилдаж сандарсан дарга нар Төв хороо руу хүртэл утас цохьсон юм байх. Уртаашаа 80, өргөөшөө 40 шахам км үргэлжлэх хөлгүй их нууран дунд нугас болчихсон хөвж яваа тэр гурвыг харанхуй шөнө Ханхөхийн савдаг харсан уу яасан хойноосоо зөөлөн салхилж эхэлтэл нуурын давалгаа нөгөө муу модон завьны оронцгийг нь завсар зайгүй нүдэн завь усаар дүүрч эхэлжээ. Азаар даргын айраг ууж байсан том тагш авралын од болсон юм байх. Дарга өөрөө барайгаад суучихаж, хөгшин комиссар хэд хүчтэй ажиллангаа хоёр гар нь таг хөшөөд даргынхаа хажуугаар унаад өгч гэнэ. Харин нөгөө жолооч залуу шөнөжин давстай усыг завсар чөлөөгүй шавхаад байж. Зуны богино шөнө дуусч, үүр хаяарахын алдад нөгөө залуугийн "бензин” дуусч, завь нь усаар дүүрч эхэлсэн юм байх. Тэгсэн Майдар дарга ухаан зарж, "Энэ цагийг надад Цэдэнбал дарга бэлэглэсэн юм” гээд бугуйн дахь цагаа тайлаад гарт нь зүүгээд өгчихсөн чинь нөгөөхийн хүч тамир допинг хэрэглэчихсэн аятай сэргэж, нуурын урьд эрэг хүртэл ядарч цуцалгүй ус шавхсан шүү гэж ярьсан байдаг. Аргагүй юм, тэр үед Увсынхан бүү хэл Монголчууд бидний хувьд Бал дарга маань амьд Бурхан байсан юм чинь ..

Улс аймгийн цолтой бөхчүүд болон эрдэмтэдийн тоогоороо Увс аймаг улсдаа хол тасархай тэргүүлдгийг хүн болгон мэднэ дээ. Энэ нутгаас төрөн гарсан эрдэмтэдийн тоо өнөөдөр гурван зуу хол давжээ. Монгол улсад амьддаа хөшөөгөө босгуулсан хүн хоёрхон бий. Нэг нь Бал дарга, нөгөөх нь одоо Баянаа аварга маань болж байна. Нутгийн олон маань их аваргадаа зориулж, домогт бөх Иван Ярыгины Красноярск хотноо сүндэрлэх хөшөөтэй эн зэрэгцэхүйц сайхан цогцолбор босгожээ.

Дархан хот дахь УГТЭШХ-гийн захирал асан доктор Хүчит гуай нэг удаа надад "Би Увсынханд яснаасаа дургүй. Тэд их сэргэлэн, зальжин улсууд шиг санагддаг байлаа. Тэр үед миний гаргаж авсан "Дархан” сортын улаанбуудайн үрийг Төвийн бүсэд туршихад дээд тал нь гурав буталж, га-гаас 14-15 ц ургац өгдөг байсан юм. Харин Улаангомын ЭШС-ын талбай Хархираа уулын бэлд аваачаад тарьчихсан чинь 4-5 буталж, усалгаагүй нөхцөлд 20 ц ургац өгөхийг үзсэнээс хойш танай нутаг чинь үнэхээр өвөрмөц болохыг ойлгож, тэндээс ухаантнууд, хүчтэнүүд олноор төрөн гардгийг хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй болсон” хэмээн ярьж байж билээ.

Хархираа уулын оройгоос зах хязгааргүй үргэлжлэх далай мэт энэ нуурыг харах юм бол яагаад энэ нутгийг "Увсын цэнхэр хязгаар” гэж нэрлэдгийн учир утгыг та мэдэх болно.

Ханхөхийн домогт хөх нуруу

Хархираан сүрлэг их уулс

Алсын алсаас цэнхэртэх

Айраг, Хяргас, Увс, Үүрэг

Бөмбөрцгийн хойд бүсд шаргалтах

Бөөрөгдэлийн элсэн манхнууд

Тэртээ холоос ийшээ тэмүүлэх

Тэсийн таван гол бол

Уул усны диваажин

Увсын цэнхэр хязгаар бөлгөө

Ш.Пүрэвсүрэн "Хорвоогоор аялахуй” номноос

More 919 0

Category: Гол мэдээ / Нийтлэл

Баатархайрханы хадны зургийг хүрэл зэвсгийн үеийнх гэж үздэг

2015/07/28

Баатархайрханы хадны зургийг хүрэл зэвсгийн үеийнх гэж үздэг

Author: tonshuul on 28-07-2015, 14:06

Баатархайрханы хадны зураг нь Ховд хотоос баруун өмнө зүгт 8 км-т оршдог. Уг зургийг анх 1969 онд Монгол-Оросын археологичид илрүүлэн судалжээ. Энд ноцолдож буй үнэг, шилүүс, нохой, хүн, янгир, загварчилсан байдлаар урласан тэмээ, нум сумтай анчин, даага унаад явж буй жижиг хүүхдийг тус тус урласан байна.

Баатархайрханы хадны зургийг сийлэхдээ их төлөв биеийн ерөнхий тигийг хүрээлэн цохисон байна. Судлаачид, эдгээр зургуудыг он цагийн хувьд хүрэл зэвсгийн үед холбогдуулан үзжээ.

Хадны төв хэсэгт мөн "Энэ ууланд маань талбиваас мянган галавт хураасан хилэнц арилах больюу” хэмээх үгийг худам монгол бичгээр бичжээ. Бичгийг нэлээд хожуу сийлсэн нь тодорхой байна.

А.Бямбасүрэн

Эх сурвалж: "Монцамэ" агентлаг

More 767 0

Category: Нийтлэл / Мэдээ мэдээлэл

ЦЭРГИЙН ЦОЛ АЛИА САЛБАДАЙН ГАНГАРАА БИШ

2015/07/12

ЦЭРГИЙН ЦОЛ АЛИА САЛБАДАЙН ГАНГАРАА БИШ

Author: tonshuul on 12-07-2015, 00:09

ЦЭРГИЙН ЦОЛ АЛИА САЛБАДАЙН ГАНГАРАА БИШ /Зэвсэгт нэгт нөхөд минээ уншсан нэг нь ухаартал, өмссөн нэг нь ичтэл нь түмэнд түгээе :-)/

Манайхны үлгэрлэн дуурайх дуртай Баруун Европын ч юм уу, Хойд Америкийн ардчилсан засаглалтай аль нэг улсад хэдийнээ түүх болон хоцорсон фельдмаршалын мөрдэстэй нөхөр гудамжаар хээвнэг алхаж явбал, бүр байтлаа төрийн баяр ёслолд оролцоод явж байвал энэ эр нэг бол сэтгэцийн өвчтэй, үгүй бол түүхэн киноны зураг авалтад орж байгаа жүжигчин л гэж хүн бүхэн бодно. Өнөөдөр засгийн хэлбэрээс үл хамаараад цэргийн болон цэрэгжсэн дүрэмт хувцасны ийм хээнцэрлэлээр хөөцөлдөгч улс Умард Солонгос мэтийн ганц хоёрхон улсад л байгаа биз. Харамсалтай нь ардчилсан Монгол хамгийн тоталитар улсуудад ч байхгүй ийм солиоролд автаж, дайны үеийн нацист Германыг улам бүр санагдуулам болж байна.

Та бүхэн ямар нэгэн баяр ёслол, хурал цуглаанд оролцож буй төрийн үй олон байгууллагын албан хаагчдын, ялангуяа бүх шатны дарга нарынх нь өмссөн зүүснийг зориуд нэг ажиглаарай. Энэ үзэгдлийг “дүрэмт хувцасны загварын шоу” л гэхээс өөр юу гэх вэ. Хоёр төрлийн ногоон, гурван янзын саарал, гурван өөр хөх, хоёр янзын цэнхэр, дээрээс нь завсрын гэмээр ногоолин, бүр байтлаа улаан зэрэг санаанд багтаж болох бүх л өнгөөр гангарсан төрийн албан хаагчид. Элдэв чимэг, мөрдэс, саа манжлагын хувьд бүр ч гаарч өгнө. Хамгийн их цэрэгжсэн, цагдаажсан, дарангуйлагч төртэй улсууд ч ийм хээнцэрлэлийг ядаж эдийн засгийн үр ашиггүй байдал, төсвийн үрэлгэн зардал талаас нь харж үзээд зөвшөөрдөггүй юм билээ. Хаанахын хэний жишгээр, ямар амин чухал шаардлага байгаа болоод ийм их хөрөнгийг гарын салаагаар урсгаж, арай ядан бэхжих гэж оролдож байгаа ардчилсан тогтолцоогоо харлуулна вэ?

Цэргийн дүрэмт хувцас гэдэг бол өөрийн үүх түүхтэй, дүрэм журамтай, тэр нь төрийн тэргүүний зарлигаар хуульчлагдсан байдаг. Аль ч улсын зэвсэгт хүчний аль нэгэн төрлийн цэрэгт харьяалагдан алба хааж байгааг болон цэргийн цолыг нь илтгэн харуулах таних тэмдэг. Далайд гарцтай, томоохон улсууд хуурай замын, тэнгисийн болон агаарын хүчнийг тус тусад нь төрлийн цэрэг хэмээн зохион байгуулж, түүх уламжлалаасаа улбаатай өөр өнгө, загвар бүхий дүрэмт хувцастай байлгадаг. Гэхдээ дэлхий даяарын нийтлэгдүү хандлага гэж бий. Ерөнхийдөө хуурай замын цэрэг ногоон, агаарын цэрэг хөх, тэнгисийн цэрэг өвөлдөө хар, зундаа цагаан өнгийн дүрэмт хувцсаар ижилсэх нь түгээмэл болжээ. Харин манай улсын хувьд биеэ даасан том төрлийн цэрэггүй, ерөнхий зориулалтын болон агаарын довтолгооноос хамгаалах цэргийн хоёр командлал бүхий нэгдмэл Зэвсэгт хүчинтэй. Тийн атал ийм олон өнгө, загварын дүрэмт хувцасны дийлэнхийг нь лав л цэргийнхэн биш, “хүчний” гэгдэх бусад байгууллагынхан эдэлж хэрэглэж байгаа аж. Тэр бүү хэл яаж ч мэрийгээд “хүчний” болгож тайлбарлахын аргагүй цэвэр иргэний, үйлчилгээний байгууллагуудын гангараа ч хэмээс хэтэрч, алиа салбадайн өмсгөл мэт харагдах болов.

Энэ оны наймдугаар сард Халхын голын байлдааны ялалтын 75 жилийн ойг орон даяар, ялангуяа Дорнод аймаг, Халх гол суманд ёслон тэмдэглэсэн билээ. Баярын арга хэмжээний үеэр ийм “алиа салбадайнууд” ёстой олноороо гол дүрд тоглож, ахмад дайчдын, албаа хааж яваа жирийн цэргүүдийн зүй ёсны эгдүүцэл, дургүйцлийг төрүүлж байлаа.

Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын дарга нь БНМАУ-ын Маршал цолны мөрдэс зүүчихээд явж байсныг харсан хүмүүс “энэ хүн Халхын голын тухай шинэ кинонд Маршал Чойбалсангийн дүрд тоглох гэж байгаа юм байх даа” гэж шивэр авир ярилцаж байсан нь өнөөдөр ам дамжин яригдсаар байна. Үнэндээ түүний мөрөн дээрх нь Х.Чойбалсангийнх шиг арай биш, харин 1981 оны Ю.Цэдэнбал даргын маршал хувцасны загварынх шиг, алхан хээгээр эмжээлсэн алтан шаргал өнгийн мөрдэс дээр томоос том алтан соёмбыг хатгасан байлаа. Уг нь нэртэйгээр нь яг Х.Чойбалсангийнх шиг цацаг унжлагатай дугуй эполет мөрөн дээрээ тохчихсон бол бүр ч сүрлэг сайхан харагдах байсан байж мэднэ.

Маршалын соёмбоны хэрэглээ үүгээр зогссонгүй. УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаярын цэргийн хээрийн хувцсан дээр (гэхдээ Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний хээрийн хувцасны өнгө биш, гадаадын аль нэгэн улсынх) дэд хурандаагийн хоёр өлзий, дээр нь мөн л алтан утсаар соёмбо үсгээр хатгасан мөрдэс зүүж явсан. Аль улсын, ямар албан тушаалтны шийдвэрээр, ямар гэгч цолоор шагнуулсан юм бол, эрхэм гишүүн?

Ер нь насандаа цэргийн жинхэнэ алба хааж үзээгүй улс төрчдийн гангараа нь бэлтгэл хурандаа цол болж байгаа юм билээ. Цаашлаад “УИХ-ын гишүүн – бэлтгэл генерал” гэдэг цол ч бий болох юм гэсэн гэх шог яриа цэргийнхний дунд тархаад байна. Уг нь ардчилсан нийгэмд зэвсэгт хүчний болон хууль сахиулах байгууллагуудын үйл ажиллагаанд тавих хяналт гэгчийн амин сүнс нь эдгээрийг цэргийн ямар нэгэн цолгүй энгийн хүмүүс, улс төрийн алба хаагчид удирддагт оршдог гэдэгсэн. Ийм ч учраас цолтой хүмүүс нь улс төрийн үйл ажиллагаанд оролцдоггүй, орохоор бол бэлтгэлээр халагдаж эрх зүйн хувьд энгийн болж байж тийм эрх нь нээгддэг хуультай. Мөн ийм учраас улс төрийн шийдвэр гаргаж байгаа хүмүүс нь цэргийн цолгүй байх ёстой, өөрөөр хэлбэл, энэ хоёрын зааг ялгааг тов тодорхой гаргаж хуульчилсан байдаг.

Тэгвэл УИХ-ын гишүүдэд, иргэний байгууллагын дарга нарт хаанахын ямар хуулинд заасан нь үл мэдэгдэх цол, ялгах тэмдгийн хэрэгцээ шаардлага юу байгаа юм бол? Гааль, татвар, нийгмийн даатгал, иргэний харьяалал, шилжилт хөдөлгөөн, мэргэжлийн хяналт, прокурор зэрэг байгууллагын алба хаагчдын дүрэмт хувцас, ганган мөрдэсэнд зарцуулж буй төсвийн хөрөнгийг тооцоход л манай төр ямар “ухаалаг бус” болох нь харагдана. “Ухаалаг бус” гэхэд ч багадна. Үүнийг дэмийрэл, тэнэглэл гэхээс өөрөөр илэрхийлэх арга алга. Хууль сахиулах болон дотоод албанд нь тодорхой хэмжээнд цэрэгжсэн харилцаа зонхилж байдаг байгууллагын албан хаагчид зэрэг дэв, цол, түүнийг илэрхийлэх ялгах тэмдэг хэрэглэхийг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ эдгээр байгууллагуудын нийгэм, ард иргэдийн өмнө хуулиар хүлээсэн үүрэг, гүйцэтгэж буй ажлын чиг үүрэг нь цэргийнх биш, тэс ондоо гэдгийг одоо болтол хаа хаанаа бүрэн ухамсарлахгүй байна. Цагдаа, онцгой байдал, төрийн тусгай хамгаалалт, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллага бол алба хаах онцгой нөхцөл бүхий төрийн тусгай алба, дотоод зохион байгуулалт, сахилга бат, захирах, захирагдах ёсны хувьд цэрэгжсэн дүрэм, журам үйлчлэх зайлшгүй шаардлагатай. Хэдий тийм боловч эдгээр нь мөн чанарынхаа хувьд иргэнд үйлчлэх, иргэнтэй харилцах байгууллагууд. Тэр утгаар нь иргэний тал нь давамгайлж байх ёстой. Хууль зүйн салбарын шинэчлэлийн гол цөм нь энэ чиглэлд явж байна гэж ойлгогдохоор байгаа. Тэгвэл яагаад “хүчний” гэгдэх ухамсраасаа салж чадахгүй, ганган мөрдэстэй албан тушаалтнуудынх нь тоо улам нэмэгдээд байгаа хэрэг вэ? Шинэчлэл нь “сахил хүртээд шал дордох”-ын үлгэр болж байгаа нь харамсалтай.

Хууль сахиулах тогтолцооны шинэчлэлтийн өмнөх зохион байгуулалтаар Дотоодын цэрэг гэдэг бүтэц Цагдаагийн байгууллагын бүрэлдэхүүнд байсан тул ЦЕГ-ын дарга нь Дотоодын цэргийн командлагчийн хувьд цэргийн дээд цолтой байх эрх зүйн үндэслэлтэй байсан. Гэхдээ цагдаагийн байгууллагын хэмжээнд ганц л генерал цолтон байж болдог байсан. Цэргийн дээд цолыг хуулийн дагуу зөвхөн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч олгодог. Гэтэл энэхүү “шинэчлэл”-ийн үр дүнд Зэвсэгт хүчний Ерөнхий командлагчийн зарлигаар биш, салбарын сайдын тушаалаар гарын хуруугаар тоолохоос наашгүй олон хүнд алхан хээт мөрдэс, алтан таван хошуу, өргөн судалт өмд бүхий төрөл бүрийн “комиссар” цол олгож, хамгийн том комиссар нь Монгол Улсад тайван цагт олгогддоггүй дөрвөн учиртай таван хошуу бүхий “Генерал” цолтон (хуулинд “цэргийн дээд цол нь бригадын генерал, хошууч генерал, дэслэгч генерал, генерал” байна гэж заасан) гэж андуурагдахаар болчихоод байж байна.

Хэдэн жилийн өмнө ОБЕГ-ын комиссарууд мөн л алтан саа мөрдэс, өргөн судалт өмдөөр гангарч, өөрсдийгөө “генерал” гэж авгайлдаг байгаад Ерөнхийлөгчийн зарлиг гарч, бүгд хураагдсан. Тэгээгүй бол нэг жилийн дотор арван нэгэн тийм “генерал”-ыг агентлаг хариуцсан сайдынхаа тушаалаар төрүүлчихээд байсан байгууллага шүү дээ. Түүн шиг цагдаагийн байгууллагад ч хэзээ нэгэн цагт ийм зүйл тохиолдохыг үгүйсгэхгүй.

Энд дурдсан хоёр жишээ бол тухайн байгууллагуудын дарга нар өөрсдөө генерал цолонд хүрэх боломж хязгаарлагдаад ирэхээр ийм аргаар иргэдийн толгойг эргүүлэх гэж байгаа мэт сэтгэгдэл төрж байна. Шууд генерал цол хүртчих гэсэн санаархал ч олон газраас гардаг. ХХЕГ, ТЕГ, ТТХГ, тэр байтугай АТГ өөр өөрийн удирдах албан тушаалтан цөөнгүй хүнд цэргийн дээд цол олгуулахаар хөөцөлдөж өргөн мэдүүлсэн жишээг ч дурдаж болно. Ер нь ч нэгд, генерал цолыг Зэвсэгт хүчнээс өөр ямар ч байгууллагын удирдах албан тушаалтан зүүдэггүй дэлхий нийтийн жишиг байна, хоёрт, цэргийн дээд цолтны тоо тухайн улсын хүн ам, Зэвсэгт хүчнийх нь бие бүрэлдэхүүний тооноос хамаарах ямар нэгэн харьцаа байдаг юм билээ. 5 сая хүнтэй Гүрж улс л гэхэд цэргийн жинхэнэ албаа хааж байгаа 5-хан генералын орон тоотой гэж бодоход манай улсын хувьд ч энэ харьцаа арай ихэдчихээд байгаа зүйл. Тийм болохоор хаа хаанаа цэргийн цолны, түүгээр дамжаад цэрэг армийнхаа нэр хүндийг л хамгаалж явах учиртай юм.

Ер нь эндээс ажиглахад, цэргийн цолны нэр хүнд өндөр байгаа учраас л цэргийн биш байгууллагууд өөрийн албаны онцлогийг харуулсан зэрэг дэв, ялгах тэмдэг хэрэглэхийн оронд цэргийн цолыг элдэв чимэг гуншинтай (“онцгой байдлын ахмад”, “цагдаагийн хурандаа” гэх мэт) хэрэглэж, цэргийнхтэй андуурагдам дүрэмт хувцас, мөрдэснээс салж чадахгүй байгаа сэтгэл зүйн үзэгдэл байна. Бүр хууль болон дотоод дүрмээ зөрчин шууд цэргийн цол, дүрэмт хувцас хэрэглэж байгаа байгууллага ч байна. ШШГЕГ “Дотоодын цэргийн дүрэмт хувцас хэрэглэнэ.” гэж дүрэмдээ заасан атлаа өдгөө татан буугдсан тэр байгууллагынхаа цолноос татгалзсангүй, харин Зэвсэгт хүчний цолыг хууль бусаар эдэлсээр байна. Зэвсэгт хүчнээс ялгаатай нь, энд дурдсан болон дурдаагүй байгууллагын офицер, ахлагч нар нь цэргийн дүрмээ мэддэггүй, үл хүндэтгэдэг, дүрэмт хувцсаа өмсөх талаар гарсан Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигийг биелүүлдэггүй нь түгээмэл.

Тэгсэн атлаа тодорхой шат, шалгуур давж байж, тухайн шат бүртээ зохицсон цэргийн боловсрол эзэмшиж, ажлын дадлага, туршлага хуримтлуулж байж, дүрэм журмаар тогтоосон хугацаанд авч байх ёстой цэргийн цолыг “албан тушаалын” гэгдэх үндэслэлээр (үнэндээ хэн нэгний үзэмжээр) асар хурдан авч цэргийн цолны эрхэм нэр хүндийг хөсөр унагаадаг. “Офицерийн алба хаах журам”-ын дагуу цэргийн цол хоорондын дай 3-4 жил байдаг. Ахлах офицерийн хувьд хамгийн багаар 4 жил, түүнээс ч дээш байна. Хүний амьдралын 4 жил гэдэг бол их сургууль төгсөж, дээд боловсролын зэрэгтэй болох хугацаа.

Түүнтэй яг адилаар цэргийн амьдралд 4 жил гэдэг бол нэгдүгээрт, шат шатныхаа цэргийн боловсролыг танхимын сургалтаар олж авах, анги, байгууллага дахь ажлын туршлагаараа мэргэжил, боловсролоо ахиулж өөрийгөө таниулах хугацаа юм. Иймд дээр дурдсан цол хоорондын хугацаа бол нийгмийн болон цэргийн амьдралаас урган гарсан, үндэслэлтэй зүйл. Тиймээс ч цэргийн албан хаагчийн нэр хүнд өндөр байдаг учиртай. Гэтэл ийм нэр хүндийг ямар ч гавьяагүйгээр өөртөө нялзаах гэсэн мөчөөрхөл, түүнийг нь дэврээж байгаа улс төрийн болон тогтолцооны гажуудал эргээд хууль сахиулах албаныхандаа ч, Зэвсэгт хүчний офицер, ахлагч нарт ч сөргөөр нөлөөлж буруу үлгэр дуурайл үзүүлсээр байна.

Батлан хамгаалах салбар, Зэвсэгт хүчний хэмжээнд цолны асуудалд хууль, дүрмийн дагуу хандаж, ийм мэт гажуудал гаргахгүй гэсэн байр суурьтай ажилладаг. Гэтэл цэргийн албандаа шамдан мэдлэг боловсролоо ахиулж, халуунд халж, хүйтэнд хөрч, алс газар энхийг сахиулж байгаа офицер, ахлагч нартаа хатуурхан байж өгдөг цолыг иргэний шахуу байгууллагын цагаан захтнууд хэд хэд ахиулан авч гүйцэж түрүүлж байгаа нь дэндүү шударга бус төдийгүй энэ байдлаар цаашдаа цэрэг дайчдын зан суртахуун, шударга чанарт ч сөрөг нөлөө үзүүлэхийг үгүйсгэхгүй. Иймд Монгол төрийн албыг зөв голдрилоор нь төлөвшүүлэхийн тулд хугацаа алдалгүй анхаарах ёстой асуудал бол энэ болжээ.

Юун түрүүнд, төрийн албаны онцгой төрөл болох “цэргийн алба”-ыг хуульчилж, Зэвсэгт хүчин, хилийн цэргийг хамруулан ойлгох, зөвхөн энэ хоёрт цэргийн цол, дүрэмт хувцас, ялгах тэмдэг хэрэглэхээр хязгаарлах нь зүйтэй. Түүнчлэн хууль сахиулах чиг үүрэг бүхий байгууллагуудын алба хаагчдыг өөр өөрийн онцлогт тохирсон, цэргийн бус, албаны зэрэг дэв хэрэглэх, дүрэмт хувцас зайшгүй хэрэглэх шаардлагатай гэж үзвэл тэр нь ялгаатай байх. Харин иргэний, үйлчилгээний шинжтэй үүрэг гүйцэтгэж байгаа төрийн байгууллага, албан хаагчдыг дүрэмт хувцас хэрэглэхийг болиулах шаардлагатай. Цаашлаад цэргийн болон цэрэгжсэн байгууллагуудад холбогдох хууль, дүрмийг ягштал мөрдүүлж, цэргийн ямар ч цол бол зүгээр хэвтэж байдаг зүйл биш, түүнд тэмүүлж, өөрийгөө дайчилж байж хүрэх нэг нь л хүрдэг гэсэн хүндэтгэлийг хэлбэрэлтгүй болгох хэрэгтэй. Улс төрчид, удирдах хүмүүс эхлээд өөрсдөөсөө үлгэр дуурайл үзүүлмээр байна.

Тэгж байж Монгол Улс цэргийн цолоо алиа салбадайн гангараа болгохоос аварч чадна. Энэ нь эцэстээ Монгол төрийг ухаалаг болгож, Монголын нийгмийг илүү тууштай ардчилахад түлхэц өгнө.

Д.МӨНХ-ОЧИР

More 746 0

Category: Гол мэдээ / Нийтлэл

Наадмаа цэгцлэе

2015/07/11

Наадмаа цэгцлэе

Author: tonshuul on 11-07-2015, 11:35

Зуны cap зургаа биш, намрын cap найм биш гэдэг хэлц бий. Энэ бол зунжин гэдсээ илж хэвтэлгүй өвөлдөө бэлдэхийг сануулсан нүүдэлчдийн үг. Гэвч орон нутгийнхан долоо, наймдугаар сарыг наадсаар өнжих нь зогсохгүй л байна. Жил бүрийн улсын баяр наадмын өмнө Ерөнхий сайд нь “Наймдугаар сарын 1-нээс хойш наадам байхгүй шүү” хэмээн сануулна. Долдугаар cap гарангуут л аймаг, сумын наадмууд хаа сайгүй залгаж улсын наадам дамнаад бүтэн cap үргэлжлэх юм.

Ер нь бид улс даяараа, хуулийнхаа дагуу тав хоног наадаж байхад яагаад орон нугийнхан дахин наадам хийх ёстой юм бэ. 200 мянга илүү хүнтэй хотын дүүргийнхэн тусдаа наадам гэж дэмийрэлгүй тав хоногтоо болгочихоод л байна. Гэтэл 200 хүрэхгүй хүнтэй сумын наадам гэж ямар юм байдаг юм. Тэд ч бас 11 -15-ндаа наадаж яагаад болдоггүй хэрэг вэ. Бүтэн cap л наадахгүй бол санаа нь амрахаа байсан улс уу. Энэ жил манай орны ихэнх нутгаар гантай, зуншлага тун муу байна. Дээрээс нь эдийн засаг муу байгаа энэ үед олон хоногоор наадаж мөнгө үрэх хэрэг алга.

Ерөнхий сайд энэ удаад “Наймдугаар сарын 1-ээс хойш наадам байхгүй шүү” гэж бус “Долдугаар сарын 11 - нээс өмнө 15-наас хойш наадам байхгүй шүү” гэж хэлэх ёстой байлаа. Цаашид ч энэ олон аймаг, сумын наадмаа цэгцэлмээр санагдах. Хуулийнхаа дагуух тав хоногтоо орон даяараа наадсан шиг наадаад дуусгаж баймаар юм. Наадам зохиож асрын хойморт суухаас өөр хийх ажил аймаг, сумын Засаг дарга нарт олон л байгаа даа.

Зууны мэдээ
Ө.Батхүү

More 783 0

Category: Гол мэдээ / Нийтлэл

Хүүдээ өгч болох эртний Монгол нэрс

Энерги эргэх хууль

Иргэдийн 97 % нь Сүхбаатарын талбайн нэрийг хуучнаар нь үлдээхийг дэмжлээ

Сүхбаатар дүүргээс төлөөлөгчиддөө тэрбумаар тооцогдох урамшуулал олгодог уу?

Мэнэнгийн тал жил ирэх тусам устаж үгүй болж байна

Нэг хүнд 23 литр согтууруулах ундаа ногдож байна

Уул усны диваажин Увсын цэнхэр хязгаар

Баатархайрханы хадны зургийг хүрэл зэвсгийн үеийнх гэж үздэг

ЦЭРГИЙН ЦОЛ АЛИА САЛБАДАЙН ГАНГАРАА БИШ

Наадмаа цэгцлэе

Залуус нэгдэж Багануур дүүрэгт 3300 мод тарилаа…

Эрчүүд лам болох үед…

“Энержи Ресурс” яагаад дампуурч байгаа вэ…

Мэдэгдэл…

Ц.Элбэгдорж: Хариуцлагатай байя. Ярьсан, хэлсэндээ байя…

Авто зам, замын байгууламжийн байршил тогтоож, газар эзэмших эрх олголоо…

Технологи | Орны хамаг зайг ганцаараа эзлэн унтдаг хүмүүст зориулсан ор зохион…

"Тэр хэн бэ?" ярилцлагын нэвтрүүлэг | Todko Samson: Би яг одоо ирээдүйгээсээ…

“ЭГШИГЛЭНТ ЧИМЭЭ” ХАМТЛАГИЙН БАГШИД 60 САЯЫГ АМЛАСАН “ШВЕЙЦАРЬ” ОТГОО ГЭЖ ХЭН…

Технологи | 3D interactive сурталчилгааны эрин үе…

Технологи | Гадны нөлөөнөөс бүрэн хамгаалах карбон хуяг…

Ч.Лодойсамбуу: Эх орныхоо төлөө явдаг хүн гэж байхгүй…

Баян лам нарын балаг…

Трансжендер Солонго: "Хэдэн сураггүй тэмцээн агентлаг, эр дамжихдаа мэргэшсэн л…

Ухаалаг утаснаасаа дор ухаалаг бус гишүүд…

19 цагаас хойш бүү хоолло!…

“Хан Ресурс” компани Арбитрын дүгнэлтийг ил болгожээ…

"Expert podcast" | Агаарын орон зайг Үндсэн хуулиар хамгаалах шаардлага ба…

НУУЦ ЯВДАЛ ЭРОТИК ӨГҮҮЛЛЭГ…

Ц.Монгол: Эрүүгийн хуулийн өөрчлөлтийг яаран сандран баталчихаж болохгүй…

Д. Нинж: С.Зоригийг хөнөөх тухай санааг алагдахаас нь жил хагасын өмнө сонссон…

Голын эргийн бутан дотор учирсан хоёр /эротик өгүүллэг +18/…

Бидний татварын мөнгөөр "арын хаалгаар суралцаж" гадаадад бүгсэн Төрийн…

Алан хядагчид Македоны цагдаа нарт халджээ…

Сара Дарлинг хэмээх эмэгтэй Билли Рей Харрис гэдэг гэр оронгүй эрийн гуйлга…

Монгол орны заавал очиж үзэх газрууд…

"HAWAII FITNESS" клуб та бүхнийг урьж байна…

Ерөнхийлөгчийн санаачилсан хууль батлагдан, хэрэгжиж эхэллээ…

АТГ-т байцаагдсан Ц.Сандуйг Ерөнхийлөгчийн хэлснээр хорих уу?…

Ээжтэйгээ амьд мэнд уулзах сайхан байна…